Bir Çağdaş Sanat Fuarı daha tamamlandı. Sürece katılmış birisi olarak kendi payıma ortaya çıkan işten memnunum. Başladığı günden bu yana büyük bir özveriyle kotarılan fuar, nihayet kendisini konumlandıracağı ve daha ileriye götüreceği o çizgiyi yakaladı. Dünyanın bu alandaki en önemli galerileri geldi, fuara katıldı.
Ellerindeki sanatçıları ve yapıtları Türk izleyicisine, koleksiyonerine sundular. Fuarın son günü herkes mutluydu.
Yabancı galeriler önemli buldukları ölçüde satışlar yapmıştı. Çağdaş sanat, bütün dünyada gelişen bir alan. Artık büyük bir yatırım aracı aynı zamanda. Büyük bankalar büyük müşterilerine, yatırımcılara varlıklarının yüzde 5-7'lik bölümünü sanat yapıtına ayırmasını öneriyor. Nedeni çok basit. Sanat ekonomisi denen bir alanda çalışma yapan Amerikan üniversitelerinin mensupları, 1875'ten bu yana, 1929'daki büyük kriz dışında, bu piyasanın bir gün bile değer kaybetmediğini kanıtlamış.
Altın, döviz ve değerli madenlerde böyle bir durum ise söz konusu bile değil.
Bu durum Türkiye'de de sonuç üretiyor.
Türkiye de hızla çağdaş sanata yöneliyor.
Yöneldi. Daha önce bizim klasik ve modern tablolarımızı alanların bir bölümü de şimdi çağdaş sanat yapıtlarını alıyor. Fuar bu gelişmede başrolü oynamış kurumlardan biri.
Bu yıl yedincisi yapıldı. İlk yılın göstergeleriyle bu yılın rakamları arasındaki fark, taşları yerine oturtuyor. Sadece iki vurgulamayla yetineyim. İlk yıl satışa sunulan yapıtların toplam değeri 7.5 milyon dolarken, bugün 100 milyon doların üstünde. Bunların yüzde 65'inin satıldığı kabul ediliyor. Bu yıl fuara 102 galeri katıldı. Bunun 57'si yabancı, 45'si yerli. Yani ilk kez yabancı galeri sayısı, yerlileri geçti. İlk yıl 60 galeriyle açılmış fuar. Yabancı galeri sayısı sadece 10'muş. 50 yerli galeri izlemişiz. Başlı başına bir gösterge bu.
ZENGİNLİK, SANATA YÖNELİYOR
Her şeyden önce çağdaş sanatın Türkiye'deki gelişimine, hatta dönüşümüne işaret ediyor. Bu alanda böylesine bir büyük momentum yakalanmasının birkaç nedeni var. Birincisi, Türkiye ve İstanbul'la ilgili.
Türkiye büyüyor. 10 bin dolar ortalama gelir seviyesindeyiz. Üst gelir dilimlerinde muhtemelen 30 bin ve 50 bin bantlarını yakalamış aileler, çevreler var. Böyle bir zenginlik, sanata yönelmeyi rahatlatıyor.
İkincisi İstanbul. Bu büyük kent artık bir dünya metropolü. Doğrudur, henüz bin bir türlü sıkıntısı var. Gene de hangi yabancı gazeteyi, dergiyi açsanız Dersaadet'le ilgili bir yazı veya haber buluyorsunuz. Ona bağlı olarak sermaye geliyor bu kente. Sermaye, beraberinde yeni bir yaşama tarzı üretiyor.
Sanat gidip ona bağlanıyor, ekleniyor.
Üçüncüsü doğrudan sermayenin özellikleri. Finans kapital küreselleşiyor.
Bugün sermayenin ülkesi yok. Bu Türk yatırımcısı için de geçerli. Yurt dışına gidiyor Türk yatırımcı. Ona orada finans kapitalin artık entelektüel kapitale dönüştürülmesi gerektiği anlatılıyor, öğretiliyor. Sadece bilmem ne endüstrisiyle yetinemeyeceği, yaratıcı endüstrilerle de ilgilenmesi gerektiği vurgulanıyor. Büyük kurumlara toplumsal sorumlulukları olduğu anımsatıldı. Yaptıkları ortaklıklarda öteki tarafın bu yoldan prestij kazandığını gördüler. Sonunda sanat öyle sadece boş zamanda ilgilenilen, ama bir türlü üstüne eğilemediğimiz bir alan olmaktan çıktı. Burada en büyük eksik hâlâ kamudur.
Fuara Kültür ve Turizm Bakanlığı'ndan bir tek yetkili gelmedi. Bakan da gelmedi. Belki çağrılı olarak gelen, kendi olanaklarıyla gelen 200 yabancı gazeteciyi yeterli bulmamıştır.
Belki 600 sanatçıyı yeterli görmemiştir. Belki Kültür ve Turizm Bakanlıklarının ayrılması sırasında "Kültürsüz turizm olmaz," görüşünü öne süren bakanımız, artık bu görüşünü değiştirmiş ve fuar için İstanbul'a gelen şunca yabancı koleksiyonerin o kadar da önemli olmadığı görüşüne varmış ve fuara teveccüh etmemiştir. Oysa Fransa'da çağdaş sanatın en büyük yatırımcısı devlettir. Bizim bir çağdaş sanat müzemiz bile yok. Bırakın çağdaş sanatı, müzemiz bile mevcut değil. Devlet bir tek, evet bir tek çağdaş sanat yapıtı almıyor.
Müzelerimiz sadece arkeolojik eser biriktiriyor.
Son günlerde de hukuk meselelerini kültür meseleleriyle karıştırmış durumdayız.
GALERİLERİMİZ FİYAT POLİTİKAMIZI AYARLAMALI
Bunlardan sonra çok önemsediğim bir noktaya geleyim: İç piyasa. Yakın bir tarihe kadar Türk galerileri kendi sanatçılarımızı sergiledi. Oysa son yıllarda bazı İstanbul galerileri sadece yabancı sanatçı sergiliyor ve bunlar sanat tarihine girmiş isimler. Fuarda yabancı galeriler, bir müze anlayışıyla yapıtlar sundu. Görmelere sezaydı. Temas ettiklerimiz bize iç piyasanın fiyat politikasının değişmesi gerektiğini belirtti. Okuldan yeni mezun olmuş gençlerin bile çok yüksek fiyat istediklerini yapıtlarına, uluslararası kredibilitesi olmayan sanatçılarımızın yapıtlarının Picasso baskılarından daha yüksek fiyata satıldığını belirttiler. Ben bu kıssanın hissesini yazayım.
Galerilerimiz fiyat politikasını ayarlamak zorunda. Sanat dünyamız, artık uluslararası bir nitelik kazandı. Bundan sonra yabancı galeriler İstanbul'da şube açacak. Fuarlarda yabancı sanatçıların yapıtları satın alınacak. Bu bizi de uluslararası olmaya zorlayacak. Sanatçısını yurtdışı galerilere taşıyan, uluslararası müzayedelere sunanlar kazanacak. Diğerleri de fiyatlarını indirmek zorunda kalacak.
Bir yanlışı ortadan kaldıracak son sözü söyleyeyim: Sanat ekonomisi, çağdaş sanatın sadece bir bölümü. Bu tür sözlere bakarak çağdaş sanatın sadece parasal meselelerden müteşekkil olduğunu sanmak, çok yanlış olur. Çağdaş sanatın asıl heyecan veren yanı, kültürel boyutudur. Piyasa bile onun üzerine eğildiği ve didik didik ettiği konular arasındadır. Fuar bunun bir göstergesiydi.
Fuar değil, müze gibiydi.
