Ebu Reşid en-Nisaburi Kimdir?

Doğum yeri ve tarihi hakkında kesin bilgi yoktur. Ancak 383 (993) yılında Nîşâbur'da Bedîüzzaman el-Hemedânî ile Ebû Bekir el-Hârizmî arasında cereyan eden münazara meclisine katılanlardan biri olarak kendisinden "eş-şeyh el-mütekellim" diye söz edilmesi (Yâkūt, II, 180) ve Nîsâbûrî nisbesiyle şöhret bulması dikkate alınırsa 360 (970) yılı civarında Nîşâbur'da doğduğu söylenebilir. Bağdat Mu'tezilesi'nin reislerinden Kâ'bî'nin tesirinde bulunan Nîşâbur'da yetişti ve ilmî hayatının ilk döneminde bu mektebin görüşlerini benimsedi. Kaynaklarda bu dönemdeki hocaları hakkında bilgi yoktur. Daha sonra Rey'e giderek devrin Basra Mu'tezile'sinin reisi olan Kādî Abdülcebbâr'ın derslerine katıldı. Bir müddet sonra Bağdat Mu'tezilesi'nden ayrılarak Basra ekolüne intisap etti. Rey'de Vezir Sâhib b. Abbâd'ın huzurunda akdedilen ilim meclislerine iştirak etti. Hocası Kādî Abdülcebbâr'a sorduğu sorularla dikkati çekti ve iltifatına mazhar olduğu hocası kendisine, öğrencileri arasındaki seçkinliğini belirtmek üzere "şeyh" unvanını verdi. Bir müddet hocasına yardımcı olduktan sonra Nîşâbur'a dönmek üzere Rey'den ayrıldı, seyahati sırasında bir süre Cürcân'da kaldı. Nîşâbur'a dönünce öğrenci yetiştirme faaliyetine giriştiyse de buranın, Sünnî bir hükümdar olan Gazneli Mahmud'un hâkimiyetine geçmesi üzerine Mu'tezile aleyhine bir ortam oluştu ve Sünnîler'den (veya Bağdat Mu'tezilesi'ne bağlı eski çevresinden) gördüğü baskılar yüzünden Rey'e dönmek zorunda kaldı. Kādî Abdülcebbâr'ın telkinleriyle eserler telif etti ve öğretim faaliyetinde ona yardımcı oldu. Hocasının ölümünden sonra onun yerine geçerek vefatına kadar yetiştirdiği öğrenciler ve yazdığı eserlerle Basra Mu'tezilesi'nin reisleri arasına girdi. Ölüm tarihi bilinmiyorsa da hocasından sonra öğretim faaliyetine uzun müddet devam ettiğine ilişkin bilgiler dikkate alındığı takdirde hicrî V. yüzyılın ortalarına doğru Rey'de vefat ettiği söylenebilir.

Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi