el-Akidetün-Nizamiyye Nedir?

Cüveynî'nin Nizâmülmülk'e takdim etmek üzere yazdığı için el-ʿAḳīdetü'n-Niẓâmiyye fî erkâni'l-İslâmiyye adını verdiği eserin aslı, adından da anlaşılacağı üzere, temel itikad ve fıkıh konularını ihtiva etmekteydi. Eser Cüveynî'den Gazzâlî'ye, ondan da Eş'arî kelâmcılarından Ebû Bekir İbnü'l-Arabî'ye geçmiş, İbnü'l-Arabî kitaptan Şâfiîler dışındaki müslümanların da faydalanmalarını sağlamak düşüncesiyle fıkıh konularını çıkararak geri kalan kısmını müstakil bir akaid risâlesi haline getirmiş ve eser onun ihtisar etmiş olduğu bu yeni şekliyle günümüze kadar gelmiştir.

el-ʿAḳīdetü'n-Niẓâmiyye, klasik kelâm kitaplarından farklı bir üslûp taşır. Cüveynî, eş-Şâmil ve el-İrşâd'ını kelâm metoduna göre telif ettiği halde, ashap ve tâbiînin akaid konularında te'vile başvurmamış olmalarını dikkate alarak el-ʿAḳīdetü'n-Niẓâmiyye'de bu selef metodunu seçmiş, temel ilke olarak teslimiyeti (tefvîz*) benimsemiştir. Risâlede aklî hükümlerle zarûrât-ı dîniyye*nin yer aldığı bir girişten sonra ilâhiyyât*, nübüvvât* ve sem'iyyât* bahisleri incelenmiş, Allah'ın sıfatları ile ilgili olarak ortaya konan genel prensipler yer yer hadislere dayandırılmıştır. Haberî sıfatları te'vil etmemekle beraber teşbih* ve tecsîm*den de kaçınan müellif, "ciltler dolusu kitaplarla ifade edilecek bilgilerden daha faydalı" diye nitelendirdiği "âlemin hudûsü" konusunu, tabiatçı filozofların görüşlerini de dikkate alarak çağdaşlarına nisbetle orijinal bir tarzda işlemiş; ilâhiyyât ve kulların fiilleri konularında Mu'tezile'yi, nübüvvât kısmında ise Brahmanizm'i tenkit etmiş; Hz. Peygamber'in nübüvvetini ispat ederken Kur'an'ın i'câz yönünü, Allah Teâlâ'nın insanları Kur'an'ın benzerini meydana getirme gücünden yoksun bırakması (sarfe*) ile izah etmiştir.

Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi