Ali Paşa Camii Nerededir?

Mahallî bir yayında caminin Tokat Vakıflar İdaresi'nde otuz beş sayfalık alt tarafı eksik Arapça vakfiyesi bulunduğu ve bunun 980 (1572-73) tarihli olduğu yazılıdır. Bu bilginin kaynağı, Tokat Müzesi'nde bulunan 1930 yıllarında son derece dikkatli ve gayretli Tokatlı bir araştırıcı tarafından yazılmış eski eserler defterlerindeki etraflı nottur. Burada bazı satırları aynen istinsah edilmiş bu vakfiyede caminin kurucusunun Ali Paşa olduğu açık olarak anlatılmaktadır. Ancak Tokat'ta Osmanlı devrinin en önemli eserlerinden olan bu caminin hangi Ali Paşa tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Evliya Çelebi burayı Koca Ali Paşa Camii olarak adlandırarak, "gayet mükellef ve süslü ve mâmur olup selâtin camii gibi büyük kubbe ve yüksek sütunlarla donanmış..." olduğunu bildirir. Halil Edhem, Ali Paşa'nın Eretna (Ertena) oğulları soyundan geldiğini iddia etmişse de bu da inandırıcı görülmemiştir. Caminin yanındaki tamamen kesme taştan yapılmış türbede üç mezar bulunmaktadır. Kitâbelerine göre bunların ilk ikisinde, 980'de (1572-73) ölen Ali Paşa (halk Mustafa Bey'in mezar kitâbesindeki "...kim Ali Paşa" ibaresinin yanlış okunmasından dolayı buna Kemer Ali Paşa der) ile 972'de (1564-65) ölen oğlu Mustafa Bey yatmaktadır. Üçüncü mezar ise kitâbesiz olup paşanın zevcesi veya kızına ait olduğu kabul edilmektedir. Buna göre caminin yapılışı mezar taşlarındaki bu tarihler civarında olmalıdır. Ali Paşa'nın Sultan II. Bayezid'in damadı olduğu yolundaki söylenti de inandırıcı değildir. Ancak Mustafa Bey'in mezar taşındaki "...nesl-i Sultan Bayezid..." sözünden, Ali Paşa'nın Kanûnî Sultan Süleyman'ın oğlu olup isyan eden ve sonunda İran'a sığınmışken 969'da (1561-62) orada katledilen Şehzade Bayezid'in damadı olabileceği ileri sürülmüştür. Yine tahminlere göre Ali Paşa Tokat'a sürgün edilmiş ve II. Selim zamanında Şehzade Bayezid'in taraftarları bertaraf edilirken o da öldürülmüştür. Fakat bütün bu iddialar henüz sağlam bir dayanağa sahip değildir. Ali Paşa Camii 1939 yılındaki zelzelede hayli zarar görmüş, 1943 zelzelesinde hasarlar büyümüş, 1945'te ise son cemaat yeri kısmen yıkılmıştır. Cami 1953'te tamir edilmiş, ancak içinde pek çok tarihî şahsiyetin mezar taşları bulunan hazîresi ortadan kaldırılmıştır.

Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi