Daha çok Türkler ve Türkler'le ilgisi bulunan kavimler tarafından kullanılan bir ağırlık ölçüsüdür. Batman isminin hangi dilden geldiği ve kelime anlamı kesin olarak bilinmemektedir. İleri sürülen çeşitli görüşler arasında en çok kabul göreni F. W. K. Müller'in, Orta Farsça (Soğdca) patmân (Eski Farsça patimâna, Pehlevîce patmân, patmânek, Farsça peymân, peymâne) "ölçü" kelimesinden geldiği yolundaki görüşüdür (geniş bilgi için bk. İA, II, s. 344).
Türkistan'da arşın ve batmana dayalı orijinal bir Türk ölçü sisteminin varlığına dair işaretler bulunmaktadır. Bu kelimenin Farsça kökenli olduğu görüşü de Türkler'in Soğdlar döneminde İran'la kurdukları ticarî ilişkiler sonucunda oluşan Fars etkisiyle açıklanabilir. Diğer taraftan özellikle Uygur kültürü için bir Çin etkisi de söz konusu edilebilir. Buna göre Orta Asya'daki Türk ölçü sistemi, İran ve Çin ile olan yoğun ticarî faaliyetlerden sonra ortaya çıkmış olmalıdır. Nitekim son zamanlarda batmanın, bir Çin ağırlık ölçüsü birimi olan ketti (604,79 gr.) ile eşdeğer olduğu kabul edilmektedir. Bazı sözlüklerde batmanın "çok eski bir Rus ölçeği" olduğunun belirtilmesi, bu ölçeğin eski devirlerde muhtemelen Türkler vasıtasıyla Slav kavimlerine de geçmiş olduğunu göstermektedir.
Anadolu halk ağızlarında "büyük, ağır; büyük su testisi, büyük çömlek" anlamlarına gelen batman Dîvânü lugati't-Türk'te (I, 370) "el-menâ" (men), Kitâbü'l-İdrâk'te (s. 33) "er-rıtl" ve İbnü Mühennâ Lugatı (s. 17) ile Ahterî-i Kebîr (s. 343) ve Kāmûs-ı Türkî (s. 258) gibi daha sonraki lugatlarda da "el-menn" (men) kelimesiyle karşılanmaktadır. Bazı sözlüklerin (Lehce-i Osmânî, s. 227; Kāmûs-ı Osmânî, II, 52; Kāmûs-ı Türkî, s. 258) verdiği bilgilere göre de değeri 2-8 okka arasında değişmektedir. Batman değer itibariyle bir başka ağırlık ölçüsü olan "men"e yakın ise de zaman, mekân ve tartılacak şeyin cinsine göre ondan ayrılmaktadır. Bir Uygur vesikasında, "yiti badman öz teni öze yiti ten kebez" (yedi batman [yani] kendi ölçeği ile yedi ölçek pamuk) şeklinde açıklanmasından, bazı maddeler için aynı bölgede dahi birbirinden farklı değerler taşıdığı anlaşılmaktadır. Meselâ XVI ve XVII. yüzyıllara ait müfredat kitaplarında görüldüğü üzere eczacılıkta kullanılan batman 266 dirhem iken Anadolu'da ticarette kullanılan batman 6 okka, Kırım'da 425 kg., İran'da ise 2,9 kilogramdır. Fr. B. Pegolotti, 1340'larda ziyaret ettiği önemli bir ticaret merkezi olan Ayasuluk'ta (Efes), batmanın 32 Cenova libresine (10,144 kg.) eşit temel bir ağırlık ölçüsü olduğunu belirtir.
Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi