96 yıl önce bugün Türk topraklarında, Gelibolu Yarımadası'nda yaşanan savaşın ardından günümüze İngiliz, Fransız, Hint, Osmanlı ve Anzaklara ait türlü Gelibolu hikâyeleri kaldı. Bir de Anzaklara ikinci anavatan olan "Gallipoli"den (Gelibolu) yuvalarına, yani Avustralya ve Yeni Zelanda'ya kilometrelerce öteden yazdıkları mektuplar... Çanakkale Savaşı'nda 25 Nisan 1915'te sabah şafak vakti başlayan Gelibolu'daki mücadelesi, karadan çıkarma yapan İngiliz kuvvetleri içinde yer alan Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusu'nun (ANZAC) 8 Ocak 1916'da Türk topraklarını terk etmesiyle sona erdi. Savaş alanını 1919'da son kez gezen Avustralyalı tarihçi Charles Bean'in gözlemlerinden yola çıkan 120'den fazla Avustralyalı yazardan hiçbiri, Sydney'deki Macquaire Üniversitesi'nden araştırmacı- tarihçi Harvey Broadbent gibi tarihi karşı taraftan, yani Türklerden dinlememişti.
'İKİ TARAFI DA DİNLEMELİ'
Broadbent, 2005'ten bu yana Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (ATASE) ve Başbakanlık Osmanlı arşivindeki Gelibolu belgeleri sayesinde Anzaklarla ilgili hiç bilmediği bilgilere ulaştı. Arapça belgeleri önce Türkçe, sonra da İngilizce'ye çevirtti. "En iyi tarihi araştırma, bir mücadelede her iki tarafın tuttuğu ilk belgelerden oluşur. Bu yüzden bu proje, Avustralya, İngiltere ve Türkiye için çok önemli. Türklerin kahramanlıkları ve savaş taktikleriyle ilgili bilmediklerimize ulaştık" diyen Broadbent'in Türk arşivlerinden öğrendikleri, Anzaklarla Türkleri birbirine biraz daha yaklaştıracak. Broadbent, kahraman Türk askerlerinin Anzaklara kasten saldırmadığını, sadece kendi topraklarını korumaya çalıştığını söylüyor. Broadbent, Gelibolu mübadelesinin 100'üncü yılında, yani 2015'te hikâyeyi her iki taraftan dinleyen ilk "Anzak" olarak, bildiklerini bir kitapla paylaşacak. Broadbent'in dediği gibi; "Bir mücadeleyi her iki taraftan dinlemeden tam anlayamazsınız."
Avustralyalı tarihçinin arşiv notları
1. Türk askerleri, mücadelenin ilk çıkarma bölümünde savaş alanında kendi pozisyonlarına uygun bir şekilde hareket etti, yani sanıldığı gibi işgalci güçlere karşılık vermedi.
2. Avustralyalılar 1915'te Gelibolu'ya saldırırken bir noktayı unuttu: Türk askerinin Kuzey Afrika'da ve Balkanlar'daki mücadelelerinde kazandıkları deneyim. Türk askerleri bu savaş deneyimlerini Gelibolu'da ortaya koydu.
3. Türk askerinin topçu atışları İngiliz donanmasının büyük silahlarından daha etkiliydi. Ama Türklerin mühimmatı daha azdı. İşgalciler çok hızlı fikir üretirken, Türkler de geri kalmadı ve savaş bir süre sonra çıkmaza girdi.
4. Türklerin taktik ve mühimmatı yeni değildi. Bazı Türk komutanlar, savaşılmayan alanlardaki mevzilerde bulunan süngülerin, savaşılan alanlardakilerle değiştirilmesini sağladı. Türklerin işgalcileri denize dökmelerinin nedeniyse işlerini çok iyi yapmaları ve kararlılıklarıydı. Ancak Mayıs 1915'te Türk askerlerinin karadan saldırıya uğraması strateji değiştirerek savunmaya geçmesine neden oldu.
5. Bu saldırıdan sonra cephedeki Türk mühendisleri onarım yapmak üzere siperlerin ön kısmına geldi. Daha sonra Türkler olağanüstü bir çaba göstererek İngiliz, Avustralyalı, Yeni Zelandalı ve Fransız güçleri hangi silahla saldırırsa saldırsın püskürtmeyi başardı.
6. Türkler mücadelenin ilk zamanlarında Anzaklarla İngilizleri ayırt edemedi. Türklerin kiminle savaştığı değil, taktikleri önemliydi.
ŞULE GÜNER
