Türkiye'de 2020, yeni tip koronavirüs nedeniyle tiyatro, opera ve bale sahneleri ile sinema salonlarının seyirciyle arasına mesafe koyulan bir yıl olarak geçti. Kültür ve Turizm Bakanlığı, tiyatro ve sinemaların karşı karşıya kaldığı ekonomik zorlukların aşılması için destek paketleri açıkladı.
Bakanlık, ayakta durmakta zorlanan zincir sinema salonları haricindeki sinema salonlarına 15 milyon, özel tiyatrolara da 21,5 milyon liralık destek verilmesini, Devlet Tiyatrolarının ve Bakanlığa bağlı kültür merkezlerinin sahnelerinin özel tiyatrolara açılmasını kararlaştırdı.
Kültür ve sanat hayatı açısından bu yıl sevindirici gelişmeler de yaşandı. 28 yıldır tamamlanmayı bekleyen Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası binası, 3 Aralık'ta sanatseverlere kapılarını büyük bir konser programıyla açtı.
Türkiye'deki 33 müzenin sanatseverlerce sanal ortamda gezilebilmesine imkan sağlandı, 11,5 milyon ziyaretçi oturduğu yerden müzeleri keşfetti - Kovid-19'a rağmen Türkiye'nin pek çok yerindeki kazı alanlarından binlerce eser gün yüzüne çıkarıldı
AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, Türkiye'de 2020 Mart'ında görülmeye başlanılan Kovid-19 nedeniyle Devlet Opera ve Balesi, Devlet Tiyatroları (DT), Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası (CSO) ve Bakanlığa bağlı korolar ile bölge orkestraları perdelerini kapatmak zorunda kaldı.
Sezona 1 Eylül Salı günü 17 yeni oyunla başlayan ancak Kovid-19 salgını nedeniyle 14 Mart–1 Temmuz tarihleri arasında perdelerini kapatmak zorunda kalan DT, bu süreç öncesinde 92'si yerli, 83'ü çeviri olmak üzere toplam 175 oyun sahneledi ve 2 bin 655 temsil gerçekleştirdi.
DT, yaz aylarındaki projeleriyle salgın sürecinde de sanatseverleri yalnız bırakmadı. "Kamyon Çocuk Tiyatrosu" ve "Açık Hava Tiyatro Oyunları" projeleriyle 1 Temmuz'dan 1 Eylül'e kadar hem yetişkin hem de çocuk oyunları tiyatro severler için sahnelendi. 30 Haziran'da yola çıkan Kamyon Çocuk Tiyatrosu 23 il, 38 ilçede 62 temsil gerçekleştirerek 11 bin 106 çocukla buluştu.
- OPERA FESTİVALLERİ KOVİD ÖNLEMLERİYLE DEVAM ETTİ
Salgın öncesinde, Devlet Opera ve Balesince (DOB) tarihin sıfır noktası olarak değerlendirilen, 12 bin yıllık geçmişe sahip Göbeklitepe'nin kültürel mirasının, dünyaya tanıtılmasına sanatla katkıda bulunmak amacıyla "2019 Göbeklitepe Yılı" etkinlikleri kapsamında Türkçe olarak seslendirilen "Göbeklitepe- Mabedin Hüznü" epik operası ilk kez sahnelendi.
Congresium'da 20 Şubat 2020'de Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy'un katılımıyla gerçekleşen "Göbeklitepe Operası", opera ve balenin iç içe geçtiği büyük bir sahne şovuyla sanatseverlerin karşısına çıktı ve izleyenlerden büyük beğeni kazandı.
Salgın nedeniyle mart ayında perdelerini kapatan DOB, yaz aylarında sıkı önlemler altında Eskişehir, Efes, Aspendos Opera ve Bale festivalleri, İstanbul Opera Festivali ve Bodrum Kaleiçi Etkinlikleri'nde yer aldı. DOB, bu dönemde ulusal ve uluslararası festivallerde 21 temsil gerçekleştirerek 8 bin 763 seyirciye ulaştı.
Eylül ayında koronavirüs tedbirleri altında kapıları tekrar açılan DOB, eserlerini az sayıda sanatçıyla da olsa sanatseverlerle buluşturdu.
- SEYİRCİDEN UZAK KALAN TİYATRO VE SİNEMALARA DEVLET EL UZATTI
Sinema işletmecileri, Kovid-19 nedeniyle bu yıl yapımcıların yerli ve yabancı filmlerde gösterim tarihlerini ertelemesi ve AVM'lerdeki sinema salonlarının kiralarını ödeyememeleri üzerine salonlarını kapatmak zorunda kaldı.
Mart ayında kapatılan salonlar ağustos ayında açılsa da bu durum uzun sürmedi ve kasım ayında sinema salonu sahipleri, ayakta kalmakta zorlandıklarından seyircileriyle buluşamayacaklarını bildirdi.
Kültür ve Turizm Bakanlığı, sinema sektörüne aktarılan destekleri 2020 yılında herhangi bir aksamaya uğratmadan yürüttü.
Bakanlık, Kovid-19'un yol açtığı olumsuz ekonomik koşullar yüzünden ayakta durmakta zorlanan zincir sinema salonları haricindeki sinema salonlarına "Yerli Film Gösterim Desteği" adı altında 15 milyonluk destek paketi vereceğini duyurdu.
2020'de sinema sektöründeki 234 projeye 46 milyon 428 bin lira destek sağlandı. Böylece 2019 yılı ile karşılaştırıldığında sektöre verilen destek yüzde 22 oranında artırıldı. Ayrıca 2020 yılı Kasım ayı itibarıyla 9'u yurt dışı, 67'si yurt içi olmak üzere toplam 76 sinema etkinliğine 24 milyon 715 bin lira destek verildi.
Bu desteğin 18 milyon 255 bin liralık kısmı, doğrudan sinema alanında faaliyet gösteren meslek birliklerine ve kuruluşlarına aktarıldı.
Öte yandan, kongre, konferans, seminer, konser, fuar ve lunapark giriş ücretleri KDV oranları, yıl sonuna kadar yüzde 8'e indirildi. Sinema, tiyatro, opera, operet, bale, müze giriş ücretleri KDV oranları, yıl sonuna kadar yüzde 1'e indirildi.
Bakanlık tarafından özel tiyatrolara verilen destek 2020-2021 sezonu için koronavirüs koşulları da göz önüne alınıp yaklaşık üç buçuk kat arttırılarak 21,5 milyon liraya çıkarıldı.
Özel tiyatro salonlarını desteklemek için salon desteği anlamında, özel tiyatroların "Kültür Yatırım ve Girişim Belgesi" alması kolaylaştırıldı.
Belgeyle işletme aşamasında 7 yıl boyunca yüzde 25 oranında sigorta primi, işveren payı ve gelir vergisi stopaj indirimi, 5 yıl boyunca doğalgaz ve elektrik tüketiminde yüzde 20 indirim ve su tüketiminde de bulunduğu bölgenin en düşük tarifesinden ücretlendirilme avantajı sağlandı.
Bakanlığa ait kültür merkezleri ve Devlet Tiyatrolarının salonları sembolik ücretler karşılığında özel tiyatroların kullanımına sunuldu.
Bakanlık fikri mülkiyet sisteminin güçlendirilmesi ile kültürel ve sanatsal faaliyetlerin yürütülmesine yönelik 2020 yılı Ocak-Ekim döneminde projelere ve meslek birliklerine toplam 60 milyon lira destek sağladı.
- CSO YENİ AKUSTİK DEV SALONUYLA SEYİRCİLERİNİ KARŞILADI
28 yıldır bitmesi beklenen salon, 3 Aralık 2020 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve eşi Emine Erdoğan'ın katıldığı büyük bir konser programıyla açıldı.
Yeni Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası binasının 2023 koltuk kapasiteli Büyük Salonu ve 500 koltuk kapasiteli Mavi Salonu ile 600 kişilik Tarihi CSO Salonu, sergi mekanı ve açık hava alanlarından oluşan müzik kampüsü, ilerleyen günlerde seçkin eserlerin seslendirileceği konser programları ile sanatseverleri ağırlayacak.
- ÜLKENİN DÖRT BİR YANINDA ARKEOLOJİK KAZILAR DEVAM ETTİ
2020 yılında Kovid-19 salgınına yönelik tedbirlere rağmen arkeolojik kazı ve yüzey araştırması sayısı 500'ü aştı. 2019 yılında başlatılan 12 aylık kazı programına dahil olan kazı başkanlığı sayısı bu yıl 3 kat artırılarak 20'den 62'ye çıkarıldı.
Bu yıl Türkiye'nin bütün antik kentlerinde Kovid-19'a rağmen çalışmalar aralıksız sürdü ve binlerce eser gün yüzüne çıktı. Bunlar birisi de Karabük'ün Ezkipazar ilçesindeki Hadrianaupolis Antik Kenti'nde ulaşılan bir mezardan bulundu.
Geç Kalkolitik, Roma ve Erken Bizans dönemlerinde yerleşim yeri olarak kullanıldığı tahmin edilen ve ortaya çıkarılan mozaikleri dolayısıyla "Karadeniz'in Zeugması" olarak bilinen antik kentte 1800 yıllık ölü hediyeleri ve bir kadına ait olduğu düşünülen mezarların içinden kandil, tıp aleti, yüzük, ayna ve kaşık uçlu bir sonda çıktı.
Zonguldak'ın Çaycuma ilçesindeki Tieion Antik Kenti'nde yürütülen kazı çalışmalarında Friglere ait Runik alfabesi yazılarının yanı sıra antik mimarlıkta kullanılan bir başlık türü olan "Dor" başlıkları; Karaman'ın Ermenek ilçesinde üç bölgede yapılan arkeolojik kazılarında onlarca kaya mezarı, Roma dönemine ait sarnıç ve kale surları; Burdur'un Gölhisar ilçesindeki "Gladyatörler şehri" olarak bilinen Kibyra Antik Kenti'nde, Roma dönemine ait tanrı heykelleri bu sene ortaya çıkarılan eserlerden sadece birkaçı olarak tarihe geçti.
- İTALYA'DAN LİDYA YAZITI, AMERİKA'DAN KYBELE
Kültür varlıklarıyla ilgili çalışmalar sadece yeni keşfedilen alanlarla sınırlı kalmadı. Bu topraklara ait olan ancak vaktiyle yurt dışına çıkarıldığı tespit edilen kültür varlıklarının Türkiye'ye iadesine yönelik çalışmalar, Bakanlık tarafından, çoğunlukla diplomatik girişimler, gerekli olduğu hallerde ise hukuk yoluna başvurulması suretiyle sürdürüldü.
Bu yıl, İngiltere'den iadesi sağlanan Isparta Kökenli Lahit Parçası ve Tunç Boğa Araba Modeli'ni ve İtalya'dan iadesi sağlanan Lidya Yazıtı yurda döndü.
Tarih öncesi dönemlerde bolluğun ve bereketin sembolü, koruyucusu olduğuna inanılan "ana tanrıça" Kybele heykeli de Amerika'dan getirilerek, yaklaşık 50 yıl sonra 12 Aralık'ta doğduğu topraklara kavuştu ve İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmeye başlandı.
Kültür varlıklarının yurt dışından iadesinin sağlanarak ait oldukları topraklara getirilmesi çalışmalarının yanı sıra yurt içinde de kültür varlığı kaçakçılığının önlenmesi ve kaçak kazıların engellenmesine yönelik olarak Mart 2020'de Kaçakçılıkla Mücadele Dairesi Başkanlığı kuruldu ve bu alanda çalışan uzman sayısı 3 kat artırıldı.
- KOVİD MÜZECİLİĞE ENGEL TANIMADI
Bu yıl yeni müzeler açıldı, mevcut müzelerde yenileme çalışmaları devam etti. Türkiye'de bir ilk gerçekleştirilerek, dünyanın en büyük havaalanı müzesi olan bin metrekarelik İstanbul Havalimanı Müzesi 17 Temmuz 2020'de ziyarete açıldı.
Ankara Resim ve Heykel Müzesinin restorasyon ve teşhir-tanzim çalışmalarında sona gelindi ve 27 Aralık'ta ziyaret açılması bekleniyor.
Kültür ve Turizm Bakanlığı, "Beyoğlu Kültür Yolu Projesi"ni, GalataPort'tan başlayıp Galata Kulesi, Galata Mevlevihanesi, Tarık Zafer Tunaya Kültür Merkezi, Garibaldi Sahnesi, Mısır Apartmanı M.Akif Evi, Atlas Sinema Müzesi, Taksim Sahne, Taksim Camii İslam Eserleri Kültür Merkezi'nin ardından Atatürk Kültür Merkezi'nde sona erecek bir gezi güzergahı projesi olarak hayata geçirdi.
Rota üzerindeki Tarık Zafer Tunaya Kültür Merkezi'nin açılışı 7 Haziran'da yapıldı. Cenevizlilerden Osmanlı'ya tarihin derin izlerini günümüze yansıtan dünyanın en eski kulelerinden Galata Kulesi'nin restorasyonu tamamlanarak 6 Ekim'de hizmete açıldı.
Galata Kulesi açılış tarihinden bugüne kadar yoğun ilgi gördü ve çok sayıda yerli ve yabancı misafir tarafından ziyaret edildi.
2000 yılında UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi'ne alınan Trabzon'un özel değerlerinden Sümela Manastırı'ndaki çalışmaların birinci etabı 25 Mayıs 2019'da, ikinci etabı da 28 Temmuz 2020'de tamamlandı. Bu çalışmaların ardından Sümela Manastırı yoğun ziyaretçi aldı.
Somut Olmayan Kültürel Miras alanında UNESCO'ya en çok unsur kaydettiren ilk 5 ülke arasında yer alan Türkiye, 2020 yılı Aralık ayında "Minyatür Sanatı" ve "Geleneksel Zeka ve Strateji Oyunu: Mangala" unsurlarının kaydedilmesiyle UNESCO'ya kayıtlı unsur sayısı 20'ye ulaştı.
Kültür ve Turizm Bakanlığınca, müze ve ören yerlerinin 3 boyutlu gerçek modellerinin internet üzerinden gezilebilmesi ve kültürel mirasın sanal ortamda da tanıtılması amacıyla ücretsiz hizmete sunulan "www.sanalmuze.gov.tr" sitesi erişime açıldı. Ülkedeki 33 müze sanatseverlere sanal ortamda sunuldu ve 11,5 milyon ziyaretçiye ulaştı.
- 2020'DE YAŞAMA VE SEVENLERİNE VEDA EDEN KÜLTÜR VE SANAT İNSANLARI DA OLDU
Kovid-19 ile zorlu bir yıl olan 2020'de pek çok ünlü sanat ismi de hayata veda etti. Tiyatro ve sinema sanatçısı Ayşegül Atik, kanser tedavisi gördüğü hastanede 9 Haziran'da hayatını kaybetti.
Çok sesli müziğin duayen ismi Timur Selçuk, 6 Kasım'da 74 yaşında aramızdan ayrıldı. Oyuncu Devrim Parscan, 24 Kasım'da 83 yaşında İstanbul'da yaşlılığa bağlı hastalıklar nedeniyle vefat etti. Şarkı sözü yazarı ve şarkıcı, oyuncu Recep Aktuğ, 65 yaşında hayata veda etti.
Tiyatro ve dizi oyuncusu Haldun Boysan 31 Ağustos'ta Nevşehir'de dizi setinde geçirdiği kalp krizi sonucu, tiyatro ve sinema oyuncusu Jale Aylanç ise 7 Temmuz'da kalp krizi nedeniyle yaşamını kaybetti.
Türkiye'de klasik müziğin gelişmesine katkı sunan CSO emekli başkemancısı Oktay Dalaysel 28 Kasım'da, CSO emekli klarnet sanatçısı Bülent Civelek 24 Eylül'de ebediyete uğurlandı.
