Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın internet sitesinde Başdanışman Eren Ocakverdi, Kıdemli Ekonomist Okan Eren, Ekonomist M. Koray Kalafatcılar, Yardımcı Ekonomist Orhun Özel tarafından hazırlanan analiz yayımlandı.
Analizde, son dönemde artan jeopolitik gerilimler nedeniyle ham petrol fiyatlarının ülke ekonomilerine etkilerinin yeniden gündeme geldiği belirtildi.
Mayıs ayı başında 60 dolara kadar gerilemiş olan Brent petrol varil fiyatının yaşanan gelişmelerin ardından hızlı bir şekilde artarak 80 dolara yaklaştığı aktarılan analizde, uluslararası fiyatların gerginliklerin azalmasıyla birlikte yeniden gerilemiş olsa da, önceki döneme kıyasla daha yüksek bir seviyeye yerleştiği ifade edildi.
Analizde, tedarik sürecinin kesintiye uğrama ihtimaliyle birlikte fiyatlarda yaşanan artışın büyüklüğünün, ham petrol fiyatlarının olası etkilerini yeniden gözden geçirmeyi gerekli kıldığına dikkat çekilerek, gerçekleşebilecek artışların Türkiye ekonomisi özelinde enflasyon ve cari denge üzerindeki tahmini etkilerinin söz konusu yazıda sayısallaştırıldığı bildirildi.
Ham petrol fiyatlarının gerek arz gerekse talep yönlü gelişmeler kaynaklı olarak yüksek oynaklık sergileyen bir dinamiğe sahip olduğu belirtilen analizde, "Yakın geçmişe baktığımızda, ham petrol fiyatlarının sıklıkla ilgili yıllık ortalamadan önemli ölçüde sapabildiği görülüyor. Örneğin, 2022 yılı başında yaklaşık 70 dolar seviyesinde olan Brent petrol fiyatları, yaşanan jeopolitik gelişmeler nedeniyle hızla yükselerek 2022 yılı Mart ayında 128 dolara kadar çıktı. Takip eden dönemde ise fiyatlar, 80 dolar seviyesine kadar gerileyerek yıl ortalamasında 99 dolar olarak gerçekleşti." denildi.
Analizde, net ham petrol ithalatçısı konumunda olan Türkiye için uluslararası ham petrol fiyatlarındaki gelişmelerin önemli makroekonomik etkileri beraberinde getirdiği ifade edilerek, şu değerlendirmeler yapıldı:
"Bu bağlamda, cari denge ve enflasyon öne çıkıyor. Nitekim ham petrol fiyatlarındaki artış, akaryakıt üzerinden tüketici enflasyonunu doğrudan etkiliyor.[1] Akaryakıtın temel bir girdi olması nedeniyle, taşımacılık maliyetleri ve ulaştırma hizmetleri fiyatlarında da dolaylı artışlar izlenebiliyor. Ham petrol aynı zamanda tüp gaz, ambalaj ve kimyasallar gibi birçok ürüne de girdi teşkil ediyor. Bunlara ek olarak, petrol fiyatlarında yaşanan bir artış; yükselen enflasyonun yaratabileceği geriye doğru endeksleme davranışı, enflasyon beklentileri ile cari dengede bozulma kaynaklı döviz kuru baskısı gibi kanallarla da enflasyonu dolaylı olarak etkiliyor."
Analizde, "Ham petrol fiyatlarının manşet enflasyon üzerindeki etkisini ölçmek için Bayesçi yöntemle bir Vektör Ardışık Bağlanım (VAR) model tahmin ediyoruz." denilerek, elde edilen bulguların, ham petrol fiyatında yüzde 10'luk bir artışın tüketici enflasyonunu nihai olarak 1 puan artırdığına işaret ettiği belirtildi.
Toplam etkinin yaklaşık yarısının ilk çeyrekte gerçekleştiğine ve bir yılın sonunda yaklaşık 0,8 puanlık bir etkiden bahsedilen analizde, mayısta yayımlanan Enflasyon Raporu'nda 2025 yılı Haziran ayında Brent petrol fiyatının 62 dolar olacağı varsayıldığı anımsatıldı.
Analizde, Brent petrol fiyatlarındaki güncel gelişmelerin oluşturacağı enflasyonist baskılar için, basit bir hesaplama ile yukarıda aktarılan esnekliklerin ne ima ettiğini söylemenin mümkün olduğuna işaret edilerek, "Bunun için, Brent petrol fiyatında temmuz ayında ortalamada 10 dolarlık, yani yaklaşık yüzde 16'lık bir yükseliş senaryosu oluşturuyoruz. Böyle bir senaryoda, 2025 yılı sonunda yıllık enflasyon tahminimiz, doğrudan ve dolaylı etkilerin toplamıyla 1,2 puan yükselirken, bir yıl sonunda toplam artış 1,6 puan oluyor." denildi.
Ham petrol fiyatlarının cari dengeyi de enerji ithalatı ve ihracatı üzerinden doğrudan etkilediği belirtilen analizde, "Bu etkiyi hesaplamak için ihracat ve ithalatın fiyat esnekliğini sıfır varsayarak petrol fiyatlarındaki artışın dış ticaret rakamlarına doğrudan yansıyacağını varsayıyoruz. Bu durumda, ham petrol fiyatının cari açık üzerindeki 12 aylık net etkisini, her 10 dolarlık artışta 2,6 milyar dolar civarında yükseliş olarak hesaplıyoruz." ifadeleri kullanıldı.
Analizde, nitekim ortalama 10 dolarlık ham petrol fiyat artışının, petrol ürünleri ithalatını 5,1 milyar dolar, ihracatını da 2,2 milyar dolar yukarı çekeceğinin öngörüldüğü ifade edildi.
Dolayısıyla ham petrol fiyatındaki artışın ithalatta neden olduğu yükselişin kayda değer bir kısmının ihracat tarafından telafi edilmiş olacağına değinilen analizde, "Ayrıca cari açık üzerindeki net etkiyi hesaplarken, ilgili artışların ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret uyarlama kalemlerindeki ve net taşımacılık gelirlerindeki yansımalarını da (0,3 milyar dolar fazla ve cari açıkta aynı miktar azalış) dikkate alıyoruz. Aynı senaryo çerçevesinde, son iki çeyreklik dönem kapsamında 2025 yılı cari açığı üzerinde 1,2 milyar dolar yukarı yönlü risk oluşuyor." değerlendirmesinde bulunuldu.
Analizde, özetle, ham petrol fiyatlarının oldukça oynak bir yapıya sahip olduğu ve yıl içinde sert dalgalanmalar sergileyebildiğine dikkati çekilerek, şu ifadelere yer verildi:
"Son haftalardaki gelişmeler bu durumu teyit etti. Ham petrol fiyatlarında keskin yükselişlere yol açan gelişmeler, kalıcı bir nitelik kazandıkları ölçüde, temel makroekonomik göstergeler üzerinde olumsuz etkilere neden olabiliyor. Brent petrol varil fiyatında gerçekleşebilecek 10 dolar tutarında bir artış varsayımıyla yaptığımız hesaplamalar, temel makroekonomik değişkenler üzerindeki etkinin yönetilebilir olduğuna işaret ediyor."