Türkiye 1 Kasım seçimlerinden çıkan istikrarın ve güçlü hükümetin ekonomik sonuçlarını göremeden komşu ülkelerde yaşanan iç savaşın etkisine girdi. Rusya ile yaşadığımız uçak krizi, Musul'a gönderilen Türk taburu, Bayırbucak Türkmenlerinin uğradığı katliam, DAEŞ terörü, alternatif enerji tartışmaları siyasi gündemin önüne geçti. Peki Türkiye bölgede yaşanan bu olağanüstü gelişmelerden nasıl etkilenecek? Her gün daha da karmaşıklaşan Ortadoğu'daki kaos ortamını yıllardır bölgeyi yakından takip eden ve önemli yayınlara imzasını atmış Stratejik Düşünce Enstitüsü (SDE) Başkan Yardımcısı Doç. Mehmet Şahin'e sorduk.
RUSYA İMAJ KAYBINI DÜZELTMEK İÇİN MİLLİYETÇİLİĞE OYNUYOR
-Rusya, uluslararası kamuoyu nezdinde haksız durumda olmasına rağmen uçak krizini neden tırmandırmaya çalışıyor?
Rusya'nın bu krizi tırmandırmasının birkaç sebebi var. 1 Ocak 2016 itibariyle Suriye'de geçiş noktasında bir anlaşmaya varılmıştı. Esed'in elini güçlendirmeye çalışan bir Rusya ile karşı karşıyayız. Esed'in ve Rusya'nın etkisini arttırmaya çalışıyor. Daha önce hava ihlali konusunda Türkiye defalarca Rusya'yı uyarmıştı. Türkiye'nin bu tepkiyi vereceğini hesaplayamamış olabilir. Rusya bu imaj kaybını ortadan kaldırmak için Rus milliyetçiliğine oynuyor. Rusya ekonomisi 2014 yılında -%4 oranında küçüldü. Batılılar Ukrayna'dan dolayı Rusya'ya bir ambargo uyguluyor ve 6 ay uzatıldı. Petrol fiyatları hızla düşüyor. Rusya büyük bir ekonomik krizle karşı karşıya. Bütün bunları unutturmak için ciddi bir kamu diplomasisi faaliyeti yürütüyorlar.
KRİZDE OLAN RUSYA'NIN TÜRKİYE'NİN PARASINA İHTİYACI VAR
-Rusya Türkiye'yi ekonomik olarak köşeye sıkıştırmaya çalışıyor. Türkiye henüz ekonomik kozlarını oynamış değil. Bu durumdan kim zararlı çıkar?
İki taraf da zararlı çıkar. Ancak daha çok satan taraf durumunda olan Rusya. Doğalgaz ihtiyacımızın yüzde 54'ünü Rusya'dan karşılıyoruz. Türkiye'nin Rusya'ya 5,5 milyar dolar ihracatı var. Arada büyük fark var. Ekonomik kriz içinde olan Rusya'nın Türkiye'den aldığı doğalgazın parasına ihtiyacı var. İki tarafın da birbirine yatırımları var. Mesela yapımı Rus firma tarafından üstlenilen Akkuyu nükleer santrali var. Sonuç olarak ekonomik restleşmeden zararlı çıkan taraf Rusya'dır.
-Rusya bu krizden doğalgazı bir silah olarak kullanır mı?
Rusya Ukrayna ile sorun yaşadığında doğalgazı silah olarak kullanmıştı. Türkiye'ye aynısını yaparsa Rusya zararlı çıkar. Rusya'dan gaz alanlar artık Rusya'yı güvenilir bir ülke olarak görmeyecektir. Başka kaynaklar bulmaya, alım yaptığı ülkeleri çeşitlendirmeye çalışacaklardır. Bu da Rusya'nın işine gelmez.
İRAN VE RUSYA İSTİKRARSIZLIĞIN MİMARI
-Türkiye enerji konusunda bir sıkıntı yaşayabilir mi?
Bir savaş durumu olmadığı sürece Rusya Türkiye'nin doğalgazını kesemez. Türkiye benim gördüğüm kadarıyla hızlı şekilde çeşitlendirmeye çalışıyor. Katar burada birinci sırada. Bölgesel Kürt yönetiminde çabaların olduğunu biliyoruz. Oradaki proje belki biraz daha öne çekilebilir. Azarbeycan ziyareti de önemli. Buradan da destek açıklamaları geldi. İran ve Rusya'ya yine de dikkat etmek lazım. Bu iki ülke Ortadoğu'daki istikrarsızlığın mimarı. Azarbeycan'daki patlama ve 35 işçinin ölümünü bir kenara not etmek lazım.
-Uçak krizini sürekli tırmandıran Rusya açısından bu sürdürülebilir bir durum mu?
Rusya açısından bu imaj kaybı çok önemli. Düşünün Gürcistan'da operasyon yapıyorsunuz, Ukrayna'yı karıştırıyorsunuz, Kırım'ı işgal ediyorsunuz. Tüm dünyada etkinizi arttırmaya çalışırken, en güçlü olduğunuzu iddia ettiğiniz dönemde Türkiye gelip uçağınızı düşürüyor. Rusya'nın bunu kolay hazmetmesi çok zor. Şu anda İmparatorluk geçmişi olan bir devlet değil ergen bir ülke gibi davranıyor. Türkiye'nin bu çıkışı yapacağını beklemiyordu. Rusya şu anda rasyonel davranmıyor.
-Rusya'nın "Türkiye DAEŞ'ten petrol alıyor" yalanı uluslararası kamuoyunda destek buldu mu?
Türkiye'nin DAEŞ'ten petrol oluyor söylemi büyük bir yalan. Bunu Rusya dahil bütün dünya biliyor. Ama Rusya ve İran gibi bazı ülkeler tarafından bu yalan sık sık kullanılıyor. Suriye'de petrol daha çok Rakka bölgesinden çıkıyor . Bu petrol Türkiye'ye iki yolla gelebilir. Birincisi PYD'nin etkili olduğu yoldan getirilmesi gerekiyor. İkinci Batıdan getirilmesi gerekiyor. Bu da mümkün değil. Bir de bunu Türkiye'ye getirmek için kilometrelerce tanker dizmeniz gerekiyor. Bölgedeki en küçük ayrıntıyı uydudan gözlemleyen Rusya'nın bu hareketliliği görmemesi mümkün mü? Bölgesel Kürt yönetiminden gelen petrolü DAEŞ petrolü olarak göstererek uluslararası kamuoyunu yanıltmaya çalışıyorlar.
TÜRKİYE DIŞINDA DAEŞ İLE MÜCADELE EDEN ÜLKE YOK
-Bütün dünya DAEŞ'e karşı ama DAEŞ gücünü her geçen gün arttırıyor. Burada bir çelişki yok mu?
Bu ülkelerin samimiyetine bakmak lazım. Türkiye dışında samimi olarak DAEŞ'e karşı bir ülke göremezsiniz. Bütün dünya DAEŞ'le savaşıyorum diyor. Ama aslına bakarsanız Suriye içinde kimse DAEŞ ile savaşmıyor. İran ve Rusya dahil 60 ülke DAEŞ ile savaştığını iddia ediyor. Hepsi biraraya geliyor ama DAEŞ her gün daha da güçleniyor. Bu ülkelerin DAEŞ ile mücadele ettiğine inanmıyorum. Ortadoğu'da etkili olmak için bir araç olarak kullanıyorlar.
DAEŞ'TEN TEMİZLEMEK KOLAY AMA İRAN'DAN NASILTEMİZLEYECEKSİNİZ
-Peki Dünya DAEŞ tehtidinden kurtulamayacak mı?
Rusya ile İran'ın bölgede bir plan peşinde koştuğunu düşünüyorum. DAEŞ i kullanarak İran Irak'ın büyük bir bölümünü işgal etti. Bugün Irak'ın büyük kısmı Daeş'in kontrolünde. Önemli bir kısmı da PKK'nın kontrolünde. İran kendine bağlı milisleri kullanarak Irak'ı Bağdat'ı kontrolü altına aldı. Irak'tan DAEŞ'i temizlemek kolay olacaktır. Fakat İran'ı nasıl temizleyeceksiniz. Irak'ta başta Şiiler olmak üzere İran temizlemek daha zor olacaktır.
-Rusya ve İran için Suriye neden bu kadar önemli?
İran güvenliğini Akdeniz'den başlatıyor. Bu hattın adı "direniş hattı". Ortadoğu'daki Müslümanları etkilemek için bu hattın batı ve İsrail karşıtı olduğunu iddia ettiler. Bu bir dönem etkili oldu. Bu hat şimdi Müslümanları öldürmek için kullanılıyor. Hizbullah bugün Suriye rejimine destek veriyor. Suriye rejimi de Müslümanları öldürüyor. İran sadece kendi çıkarını korumak peşinde. İslam Cumhuriyeti deniliyor ama karşımızda bir ulus devleti var. Kendi ulusal çıkarlarının peşinde koşan bir İran devleti ile karşı karşıyayız.
ESED VAR OLDUKÇA DAEŞ GİBİ TERÖR ÖRGÜTLERİ VAR OLACAKTIR
-Suriye meselesi iyice kilitlendi mi? Esed'siz bir formül hala mümkün mü?
Esed'li bir Suriye'yi Türkiye'ye kabul ettirmeye çalışıyorlar. Esed ise geçiş sürecinde muhaliflerin tamamen teslim olmasını . Yakın gleecekte Esed'siz bir formül çok zor gözüküyor. 250 bin insanın öldüren bir liderle devam edebilmek kabul edilebilir değil. Esed varolduğu sürece DAEŞ gibi terör örgütleri varlığı devam edecektir. Buradaki geniş sünni kesime onurlu bir çıkış gösterilmesi gerekiyor. Ama bu çıkış şu an için imkansız görünüyor.
-Bir de geçtiğim hafta Musul sorunu ile uyandık. Irak merkezi yönetimi yıllardır haberdar olduğu Musul'daki Türk askerinden bugün neden bu kadar rahatsız oldu?
Türkiye'nin Musul'daki askeri varlığı Bağdat'ın bilgisi dahilindedir. Bağdat yönetiminin bugün yaptığı açıklamayı doğrudan İran'ın açıklaması olarak görebilirsiniz. Çünkü Türkiye DAEŞ ile mücadelede samimiyetini ortaya koydu. Askeri varlığı ile cesaretini ve kararlılığını ortaya koydu. İran'ın burada oyunu bozuldu. İran'ın etkisindeki Bağdat'ın yaptığı açıklamayı İran'ın açıklaması olarak okuyabiliriz.
-Ortadoğu'da taşlar yerinden oynarken Türkiye'de terör yeniden kendini gösterdi. Sizce nasıl bir oyun oynanıyor?
Bölgemizde çözüm sürecinin başarıya ulaşmasından rahatsız olacak tek ülke var o da İran'dır. Çözüm süreci ile Kürtler ve Türkler arasında iyi ilişkilerin ve tarihsel Kürt-Türk ortaklığının İran'ın aleynire olacağını düşünüyor. O açıdan PKK ve PYD ile sıkı bir işbirliği içine girdi. PYD ile Esed rejimi ortaklığını sağlayarak Türkiye'yi cezalandırmak istiyor. Barzani'yi Türkiye'den uzaklaştırmak istiyorlar. Ancak Barzani'nin Türkiye ziyareti ile bunun mümkün olmadığını gördüler.
KÜRTLER İLE BİR SORUN YOK MESAJI VERİLMELİ
-Türkiye bu oyunu bozabilir mi?
İran Türkiye'yi Ortadoğu'dan uzaklaştırmaya çalışıyor. Türkiye'nin Erbil ile iyi ilişki kurmasından rahatsız. Türkiye'nin yapması gereken şu; Türkiye 5-6 aydır ortaya koyduğu gibi hiçbir terör örgütüne müsamaha göstermediğini ortaya koymalı. Hiçbir eli silahlı teröriste izin vermemeli. Ama sivil halkta "ben sizin için varım" mesajını vermeli. Erbil ile ilişkilerini güçlendirmeli ve "Kürtlerle bir sorununun olmadığı" mesajını vermeli.
İsa Tatlıcan - Sabah.com.tr
