Krizdeki 3 ülke: Mısır, Bahreyn, Tunus

Son zamanlarda halk ayaklanmaları ve yaşadıkları karışıklıklarla dünya kamuoyunun gündeminden düşmeyen Mısır, Bahreyn ve Tunus'un ekonomik ve sosyal profilleri de hayli ilginç.

Yaşanan ayaklanma sonucunda koltuğunu bırakmak zorunda kalan eski Devlet Başkanı Hüsnü Mübarek'in ülkesi Mısır'da, ekmek devlet tarafından sübvanse edilirken, kişi başına milli gelirin 2 bin 771 dolar gibi düşük bir düzeyde olduğu tahmin ediliyor. Yaygın işsizliğin bulunduğu Bahreyn'de ise çalışanların yüzde 75 gibi yüksek bir bölümünü göçmen işçilerin oluşturması sorunu daha da büyütürken, yine koltuğunu bırakmak zorunda kalan Devlet Başkanı Zeynel Abidin Bin Ali'nin ülkesi Tunus'ta ise işsizlik yüzde 14'ler düzeyinde.

İhracatı Geliştirme Etüt Merkezinin (İGEME) hazırladığı Mısır, Bahreyn ve Tunus Ülke Raporları, Uluslararası Para Fonu (IMF) tahminleri ve Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) verilerinden derlenen bilgilere göre 83 milyon nüfusu bulunan Mısır'ın 2010 yılı rakamlarına göre milli gelirinin 216,8 milyar ABD dolar, kişi başına milli geliri ise 2 bin 771 ABD doları olduğu tahmini yapılıyor. 2010 yılı enflasyon tahmini ise yüzde 10,7 olan Mısır'ın dünya ekonomisi içindeki ağırlığı ise yüzde 0,678. Mısır'da cari işlemler açığı ise tahminen 4,3 milyar ABD doları.

İşsizlik oranının geçen yıl yüzde 9,2 gibi önemli bir seviyede beklendiği ülkede, ekmek devlet tarafından sübvanse ediliyor. En zengin ile en fakir arasındaki uçurumun, tüketim ürünleri pazarının çok parçalı olmasına neden olduğu ülkede, orta ve varlıklı sınıfta yaklaşık 2 milyon kişinin yer aldığı tahmini yapılıyor. Şehir nüfusunun çoğunun apartmanlarda yaşadığı Mısır'da evler eski ve bakımsız.

-NÜFUSUN YÜZDE 95'İ YÜZÖLÇÜMÜNÜN YÜZDE 5'İNDE YAŞIYOR-

Yüzölçümü 1 milyon kilometre kare olan Mısır'da nüfusun yüzde 95'i yüzölçümünün yüzde 5'inde yaşıyor. Büyük Kahire idari biriminde ise toplam nüfusun yüzde 25 yaşarken, bu yığılma, dağıtımı ve perakendecilere erişimi kolaylaştırıyor. Tüketicilerin gelirlerini genellikle gıda için harcadığı Mısır'da, ikinci harcama kalemini ise ulaşım oluşturuyor. Son yıllarda tüketici kredileri verilmesiyle araba sahibi olanların sayısı hızla artarken, trafik çok büyük bir problem oluşturuyor. Haberleşme harcamalarının da yüksek seviyede olduğu Mısır'da mobil telefon kullanımı ise giderek yaygınlaşıyor.

Ev temizlik ürünleri devalüasyon nedeniyle pahalılaşınca tüketicilerin çok zorunlu görmediklerini almaktan vazgeçtiği ülkede, imalatçılar, girdilerini dışarıdan dolarla almak zorunda olduklarından döviz kurlarındaki artış doğrudan fiyatlara yansımış durumda.

-MISIR İLE TÜRKİYE'NİN DIŞ TİCARETİ-

Dış ticaret dengesine bakıldığında ise 2009 yılında Mısır toplam 23 milyar dolar ihracat, 45,5 milyar dolar da ithalat gerçekleştirirken, ülkenin dış ticaret açığı 22,4 milyar dolar oldu.

Geçen yıl Türkiye, Mısır'a 2,2 milyar dolar tutarında ihracat, 926,2 milyon dolar tutarında ise ithalat yaptı. Böylece Türkiye'nin Mısır'la dış ticareti 1,3 milyar olar fazla verdi. Türkiye'nin 2010 yılında Mısır'a olan ihracatı 2009 yılına göre yüzde 13,6 azalırken ithalatı ise yüzde 44,4 artış gösterdi.

Türkiye'nin ihracatında meydana gelen azalma büyük ölçüde inşaat demirinden kaynaklandı. Türkiye ile Mısır arasındaki ticarette en önemli ürünü inşaat demiri oluştururken, Mısır'da her yıl 600-800 bin konut üretileceği tahmin ediliyor. Şu an itibariyle 6 milyon konut eksiği bulunan Mısır'da mevcut durumda üretilen 350-400 bin konut hızla artan nüfus göz önüne alındığında ihtiyacı karşılamaktan çok uzak.

Türkiye'nin Mısır'dan ithal ettiği önemli ürünlerin başında ise kimyasal gübreler geliyor. Karbon, pamuk, amonyak ve ham petrol de en fazla ithalatı yapılan diğer ürünler arasında.

-TUNUS'UN EKONOMİK VE SOSYAL PROFİLİ-

Yaşanan ayaklanma sonunda Devlet Başkanı Zeynel Abidin Bin Ali'nin görevini bırakmak zorunda kaldığı Tunus'ta 2010 yılı rakamlarına göre milli geliri 43,9 milyar ABD Doları, kişi başına milli geliri ise 4 bin 160 dolar olarak tahmin ediliyor. Geçen yıl enflasyon yüzde 4,4 olarak gerçekleşen ülkede, 2010 yılı için işsizliğin yüzde 13,2 olacağı, cari işlemler açığının ise 1,9 milyar dolar olarak gerçekleşeceği bekleniyor.

Resmi rakamlara göre 2009 yılında yüzde 14,2 olarak gerçekleşen işsizlik, ülkenin kronikleşen temel ekonomik sonunu oluşturuyor. İş gücünün yüzde 49'u hizmet, yüzde 17,9'u tarım ve yüzde 33,1'i sanayide istihdam ediliyor. Nüfusu yaklaşık 10,5 milyon olan ve Afrika'nın en kalifiye iş gücüne sahip ülkesi Tunus'ta çeşitli alanlarda 10 bin civarında mühendis bulunuyor. İş başvurularının yüzde 53'ünün üniversite mezunları veya profesyonel yetişmiş iş gücüne sahip kişilerce yapıldığı Tunus'ta 2 bin kişiye bir bilim adamı düşüyor. 13 üniversitede eğitim yapılan ülkede, üniversiteye giden kız öğrencilerin oranı yüzde 59,5.

Aylık ücret, ilgili kanunlara göre belirlenen asgari ücrete uygun olmak şartıyla, toplu sözleşmeler veya işçi-işveren arasında yapılacak sözleşmeyle serbestçe belirleniyor. Asgari ücretin 2009 itibariyle sanayide aylık 193 dolarla 167 dolar arasında değiştiği Tunus'ta, tarımda çalışanların günlük ücreti 5,94 dolar, kalifiye işçi ücreti ise 6,66 dolar.

Rekabet açısından Afrika'da birinci sırada yer alan Tunus, dünyada 133 ülke arasında ise 40. sırada yer alıyor.

-TUNUS'UN DIŞ TİCARET GÖSTERGELERİ-

Dış ticaretine bakıldığında ise Tunus, 2009 yılında 14,4 milyar dolar ihracat, 19 milyar dolar tutarında ise ithalat gerçekleştirdi. İhracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 76'ya ulaşan Mısır, yıllar itibariyle giderek artan bir şekilde dış ticaret açığı veriyor. 2006'da 3,3 milyar dolar dış ticaret açığı veren Mısır'ta 2009'da ise bu açık 4,6 milyar dolar olarak gerçekleşti.

Türkiye ile Tunus arasındaki dış ticaret dengesi ise Türkiye lehine fazla veriyor. 2008 yılında 1,1 milyar dolara ulaşan Türkiye ile Tunus arasındaki dış ticaret hacmi küresel finansal krizin etkilerinin tüm dünyada hissedildiği 2009'da yüzde 23 oranında gerileyerek 994 milyon dolara ulaştı. 2010 yılında ise dış ticaret hacmi bir önceki yıla göre yüzde 10 artarak 714 milyon dolara, ithalatı ise yüzde 19 oranında artarak 280 milyon dolar seviyesinde gerçekleşti.

-BAHREYN'DEKİ DURUM-

Mısır'la başlayıp, Tunus ve Libya ile devam eden, devlet başkanları Hüsnü Mübarek ile Zeynel Abidin Bin Ali'nin yönetimi bırakmasıyla son bulan ayaklanmaların ardından huzursuzlukların baş gösterdiği Körfez ülkelerinden Bahreyn'de 2010 yılı milli gelirin 21,7 milyar dolar, kişi başına milli gelirin de 19 bin 611 dolar olduğu tahmini yapılıyor. Bahrey'nin 2010'da dünya ekonominden yüzde 0,04 pay alması ve cari işlemler dengesinin de 1,12 milyar dolar fazla vermesi bekleniyor.

Kesin rakamları bilinmemekle beraber işsizliğin yaygın olduğu Bahreyn'de çalışanların yüzde 75 gibi yüksek bir oranını göçmen işçilerin oluşturması sorunu daha da büyütüyor. Yaklaşık 485 bin çalışan nüfusun 370 binini yabancılar oluşturuyor. Ülkeden çıkan işçi dövizleri 2005'de 1,2 milyar dolar iken 2008'de 1,6 milyar dolara yaklaşmış olup bu tutar, GSYH'nin yüzde 7,8'ine tekabül ediyor.

İşsizlik toplumda huzursuzluk yaratan ciddi ve hassas bir sorun olma özelliğini taşırken, hızla artan nüfus ve istihdam piyasasındaki yerleşik kalıplar, mesleki eğitim yetersizliğiyle birleştiğinde Bahreynliler arasında yüksek işsizlik oranına neden oluyor. İşsizlerin yüzde 55,5'ini üniversite mezunlarının oluşturduğu Bahreyn'de işsizlerin sayısı yüksek olmakla birlikte ekonominin ihtiyacını karşılayacak nitelik ve beceriye sahip yeterli iş gücü bulunmuyor.

Ekonomik büyümeye paralel olarak ülkedeki kişi başına düşen milli gelirin arttığı Bahreyn'de 2006 yılında 749 bin olan yabancılar dahil nüfusun 2008 yılında 1 milyon 46 bin 814 olarak açıklanmasından beri ülke nüfusuna dair yeni istatistikler açıklanmadığı için ekonomide son iki yılda kaydedilen ilerlemenin kişiler üzerindeki etkilerini tam olarak ortaya koymaz zor olsa da 2007 yılında 17 bin 747 dolar olan kişi başına GSMH'nin, 2008 yılında 20 bin 857 dolar, 2009'da ise 20 bin 509 dolar olduğu tahmin ediliyor.

Bahreyn'de gerçekleştirilen Türk yatırımlarına ilişkin olarak Türkiye'nin Bahreyn Ticaret Müşavirliğince tespit edilen tek yatırım, 1984 yılına ait 560 bin dolar değerinde finansal bir yatırım oluşturuyor. Türkiye'de 18 adet Bahreyn sermayesine sahip firma finans sektöründe faaliyet gösterirken, Bahreyn'den Türkiye'ye gelen uluslararası doğrudan yatırım tutarı 2002-2008 arasında 119 milyon dolar olup, 2009 yılının ilk beş ayı itibariyle 9 milyon dolar yatırım geldi.

Öte yandan dünyadaki önemli finans merkezlerinden olan Bahreyn'deki 11 Türk bankasının 35 milyar dolarlık bilançosu, bu ülkenin 260 milyar dolarlık bankacılık sektörünün yaklaşık yüzde 14'ünü oluşturuyor. Son dönemde Bahreyn merkezli yatırım bankalarının Türkiye'de tarım alanında projeler gerçekleştirme çalışmalarına hız verdikleri görülürken, Bahreyn Merkezli Invetscorp Bankası da Türkiye'de tarım alanında yatırım yapmak üzere araştırmalarını sürdürüyor.

-İKİ ÜLKE ARASINDAKİ MÜTEAHHİTLİK HİZMETLERİNDE SON DURUM-

Müteahhitlik hizmetleri alanında Türkiye ile Bahreyn arasında, 2009 yılının ilk yarısında herhangi bir gelişme kaydedilmezken, Bahreyn gayrimenkul geliştirme şirketi Real Capita Şirketine ait Amwaj Gateway projesinin inşaatı üstlenen ve ülkedeki tek Türk inşaat şirketi olan Garanti Koza firması da işlerini yavaşlattı. 2009 yılında da Bahreyn'de kamu veya özel sektörce uygulamaya geçirilen altyapı ve gayrimenkul projesi kaydedilmedi.

Türkiye ile Bahreyn arasındaki dış ticaret dengesine bakıldığında ise geçen yıl Türkiye Bahreyn'e 171 milyon 795 bin dolar tutarında ihracat, 71 milyon 682 bin dolar tutarında da ithalat gerçekleştirilirken dış ticaret dengesi 100 milyon 113 bin dolar tutarında Türkiye lehine fazla verdi.