Alışıldık Kutsal Topraklar turlarına benzemese de, kesinlikle şu ana dek katıldığım en öğretici turlardan biriydi. Dünya Dostları Derneği Ortadoğu şubesinden bir ekip bana etrafı gezdirip atıkların, lağım sularının ve arıtılmamış suların İsrail ve Batı Şeria arasında nasıl aktığını -ve akmadığını- gösterdi. Çöplerin ve k irli suların s iyasi b ir k onu olabileceğini veya bunların izini sürerek barış yapmanın niçin zaruri olduğunu görebileceğimi hiç bilmezdim. Öncelikle, Kudüs'ün doğu kısmındaki otel odasında sifonu çekince çıkan pis suyun muhtemelen arıtılmadan Ölü Deniz'e gideceğini kim bilebilir? Pis sular Kudüs'ün lağımlarından Kidron Deresi'ne akıyor. Ağır kokuya dayanabilirseniz, suların Kudüs'ün doğusunda hızla bayır aşağı aktığını görebilirsiniz. Almanya geçmişte bir arıtma tesisinin maliyetini üstlenmeyi teklif etmiş. Ama İsrail ve Filistin Yönetimi son 20 yıldır, lağımlardan toplanarak arıtılacak suyun nası l paylaşı lacağı konusunda anlaşamamış. Bu yüzden hiçbir şey yapılmamış. Sonuçta Doğa Ana, Yahudi yerleşimcilerin bir kısmını kullanarak hurma ağaçlarını suladığı bu suları, tek başına olabildiğince arıtmaya çalışıyor. Suyun geri kalanı Ölü Deniz'e boşalıyor. Ortadoğu'daki sömürge sınırlarının mezhepsel, etnik ve aşiret sınırlarıyla örtüşmediğini öğrendik. Arap devletlerinin parçalanmasının sebeplerinden biri de bu. Ama ekosistemlerin sınırları da ülke sınırlarıyla örtüşmüyor. Ayrıca İsrailliler ile Filistinlilerin buradaki ekosistemi or taklaşa yönetmeler ini sağlayacak bir iktidar paylaşımı anlaşması yapamaması, onları etkiliyor. Ocak 2013'teki sıra dışı bir fırtına bölgeyi kar ve yağmurla vurduğunda, toprak tarafından emilemeyen yüzey suları, Batı Şeria'daki Nablus kasabası yakınında Şamrun Dağlarından İsrail'e akan Alexander Deresi'ni taşırdı. Bu yüzden, İsrail'in Filistinli intihar bombacılarını engellemek için Batı Şeria çevresine diktiği beton duvarın altından gidemeyen sel suları, duvarın büyük bir parçasını yıktı. Doğa Ana bizim "yeşil hatlar"ımıza gülüp geçer. Şimdi içlerinde Al-Walied Deri ve Sepileme Şirketi'nin de olduğu 13 tabakhaneye ev sahipliği yapan, her yerde derilerin asılı olduğu El Halil Sanayi Bölgesi'nde neler olduğunu düşünün. Dünya Dostları Derneği'nden Malik Ebu el-Feylat'a göre sorun, tabakhanelerde derileri yumuşatmak için Krom 3 çözeltisi kul lanı lması ve ardından kanalizasyona boşaltılan atık suların El Halil Deresi'ne akması. Bir litre atık suda 5 bin miligramdan fazla Krom 3 var. Oysa dünyada geçerli güvenlik standardı 5 miligram. Krom 3 su ve oksijenle temas edince, kanserojen olduğu bilinen Krom 6'ya dönüşüyor. Bu yüzden ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı 1998'de burada, sudaki tüm Krom 3'ü a yıklayıp g eri k azanan b ir arıtma tesis kurdu. Ancak İsrail 2005'te, geri kazanma işleminde kullanılan sülfürik asidi Filistinlilerin bomba yapımında kullanabileceği bir madde olarak tanımladı ve kullanımını yasakladı. Yani İsrail'deki deniz suyu arıtma tesislerinde kullanılan suya karışan sularda yine Krom 6 var. Filistinlilerin, Beytüllahim ve El Halil yakınındaki 19 sağlıksız depolama sahasını kapatabilmesi için oluşturulan El-Minye Düzenli Çöp Depolama Sahası'nı gezdik. Geçen Eylül'de açılması gereken 26 hektarlık sahada hiçbir çalışma yok. Çünkü Feylat'ın dediğine göre İsrail ordusu Filistin Yönetimi'ne, Yahudi yerleşimlerinin çöplerinin de alınmaması halinde sahanın açılmasına izin vermeyeceğini söylemiş. Filistinliler topraklarını yerleşimcilere kaptırıp bir de onların çöplerini toplama zorunluluğunun haksızl ık olduğunu söylüyor. Bu arada Hamas'ın acı verici ölçüde kötü yönettiği Gazze tüm içme suyunu, yeniden dolum miktarından üç kat fazla su çektiği kıyıdaki su tabakasından alıyor. Bu yüzden kuyulara tuzlu su sızıyor. Birleşmiş Milletler, 2016'da Gazze'deki ana su tabakasında içilebilir su kalmayacağını açıkladı. 1,5 milyon Gazzeli sahiden susadığında burada olmak istemem. Dünya Dostları Derneği Ortadoğu şubesinden Gidon Bromberg; İsrailliler, Filistinliler ve Ürdünlülerin, işbirl iği yapmaları halinde herkese yetecek kaynaklara sahip olduğunu söylüyor. Tuzlu su ve atık su arıtımında dünya lideri olan İsrail, kendi ucuz doğalgazı ile Ürdün'de güneşten üretilen elektriği kullanarak, "kendisi, Gazze, Ürdün ve Filistin Yönetimi için tuzdan arındırılmış ve geri kazanılmış su sağlayabilir." Böylece herkes kazanır. Bromberg, ABD Dışişleri Bakanı John Kerry'nin, İsrailli ve Filistinli müzakerecileri, "ikisinin de altında çalışan saatli bombayı" görmeleri için bir tura çıkarmasını öneriyor. Daima paylaşacakları suyu, toprağı ve havayı korumak için, birlikte çalışmalarına da ortam sağlayacak şekilde birbirlerinden ayrı yaşamalarını sağlayan bir anlaşmaya varamazlarsa, bomba patlayacak.
THOMAS L. FRİEDMAN
