Andy Warhol: Şöhreti paraya tahvil etme gurusu

İstanbul'da, Galerist'in üç salonunda birden ağırladığı dolgun bir Andy Warhol sergisi var. İstiklal Caddesi'ndeki Mısır Apartmanı'nda, Tepebaşı Meşrutiyet Caddesi'nde ve Beşiktaş Akaretler'de, üç Galerist'te de Andy Warhol'un film, video ve polaroidlerinden oluşan 'Warhol Hareket Halinde / Warhol in Motion' adlı sergi açıldı hafta ortasında, 9 Temmuz'a kadar da kapanmayacak. Bir kelime oyununda en kolay bilinecek sanatçı herhalde. "Pop-art," dese biri öbüründe cevap hazır. "Çorba konservesi," dese garanti, "15 dakikalığına ünlü," dese banko, "Mustafa Sarıgül," bile dese tamamdır! Evvelki ay İletişim Yayınları çok ilginç bir kitap bastı. Bazı sanat eserlerinin karşılığı olarak telaffuz edilen rakamlara 'Fesüphanallah'tan başka diyecek lafı olmayanlara bu piyasanın nasıl işlediğini anlatan, ayrıca da adının magnetsiz olmasına kanmayın, bestseller akışkanlığında bir kitap: Sanat Mezat / 12 Milyon Dolarlık Köpekbalığı / Çağdaş Sanatın ve Müzayede Evlerinin Tuhaf Ekonomisi, Don Thompson). Andy Warhol'un benzersiz şöhreti ve sınırsız para etmesiyle ilgili olarak da aydınlatıyor insanı. Başarılı bir marka oluşturmak ve yüksek fiyata satılmak için şu beş şarttan birinin olması gerektiğini söylüyor Thompson: 1. Ya yenilikçi olacak 2. Ya büyük bir çizer olacak 3. Ya şöhret olacak 4. Ya tartışmalı olacak 5. Ya da hem seksi hem tartışmalı olacak! Andy Warhol'un numarası, 3! Şöhret. Şöhret olarak sanatçının timsali diye tanımlanıyor. Eserleri, 20. yüzyıl sonu Amerikan kültürünü yansıtmasıyla ünlü ama en başlıca ürünü, kendi... Sergiyi gezerken eşe dosta rastlarsanız ukalalık etmenize faydası olur:

1 WARHOL NEDEN İKİNCİ PICASSO?
Tuhaf bir mukayese ama müzayede evleri yaygın biçimde öyle dermiş. Şöyle de bir dayanakları var: Warhol, dünyada Picasso'dan sonra en çok alınıp satılan ikinci sanatçıymış. 2006 yılında müzayedelerde, toplam değeri 199 milyon dolar olan 1010 Warhol eseri satılmış (Yılın tüm iş günlerinde, günde beş adet diye bir hesap yapıyor Don Thompson!). Bunların 43 tanesi (ki Picasso'dan dört fazlaymış) birer milyon doların üzerinde fiyatlara alıcı bulmuş.

2 DOMATES Mİ, TAVUK SUYU MU: Warhol'un adının medyada ilk duyulması, çorba konserveleriyle olur. 1962'de 32 tane Campbell çorba konservesi resmi yapar ve bunlar nüfuzlu bir Los Angeles galerisi yöneticisi olan Irving Blum tarafından tanesi 100 dolara satışa sunulur. Resimler galeriye, bir bakkal dükkanının içini çağrıştıracak biçimde yerleştirilir. Reklamın iyisi kötüsü olmadığı kesin: Karşıdaki rakip galeri "Gerçeği bizde, sadece 29 sente," yazan bir ilanla kendi vitrinine gerçek çorba konserveleri yığar ve tam da Warhol'a çalışmış olur! 1995'te Blum seriyi 14.5 milyon dolara MoMA'ya satar. O soru kaçınılmazdır: Neden çorba konservesi? Warhol, paketlenmiş gıdaların, kafasını işe takmış bir kuşak için meşru bir konu olduğunu söyler. Ona göre esas soru, kendi tercihinin domatesli şehriye çorbası mı, tavuk suyuna şehriye çorbası mı olduğu, dolayısıyla en değerli ipek baskının hangisi olduğudur!

3 BUNU HANGİ GERİ ZEKALI SATIN ALDI?
Kenarı Yırtılmış Küçük Campbell Konservesi (Biberlik) adlı işi, 2006'da New York Christie's'te düzenlenen bir müzayedede Los Angeles'lı koleksiyoncu Eli Broad'a (Forbes dergisinin en zengin Amerikalılar listesinde 42. sırada yer alan bir sanayici) 11,8 milyon dolara satılır. En eğlenceli kısmıysa, Broad'un yanında oturmakta olan ama pey sürdüğünü fark etmeyen karısının "Bunu hangi geri zekalı satın aldı?" diye söylenmesi, sesinin herkesçe duyulması ve kayıtlara geçmesidir!

4 FABRİKA'DA ZAMANE FOTOSHOP'U: 62'nin sonlarına doğru, Marilyn Monroe, Elizabeth Taylor, Elvis Presley, Jackie Kennedy gibi şöhretlerin ipek baskılarını yapmaya başlar. Değişik renk kombinleriyle. Sonra haber fotoğraflarından gerçek felaket röprodüksiyonları üretir. 1963'te 'The Factory' (Fabrika) dönemi gelir. Atölyesini daha geniş bir mekana taşır, sanatın aynen tüketim ürünleri gibi bir montaj hattında üretilebileceğini savunur. 70'lerde bir süre gözden düşer; 'Factory'yi zamane fotoşopuyla ayakta tutar! 25 bin dolar karşılığında, poz verenin gerçekte olduğundan çok daha göz alıcı bir portresini yapıyordur. Arkadaşı Chris Makos, portrelerde yüz gerdirme ve burun kaldırma gibi müdahaleler olduğunu söyler. Warhol bu portrelerden 1000 tane kadar yapar! Her eserin tamamlanması yaklaşık bir (tek!) gün sürüyordur. Portrelerden aldığı ücret, 80'lerde 40 bin dolara yükselir!

5 PAZARLAMA DEHASI BU OLSA GEREK: Bir gün Dorothy Podber diye bir arkadaşı, Marilyn ipek baskılarından birine kurşun sıkıp sıkamayacağını sorar ve izin üstüne silah çekip üç resme delik açar. Warhol bu hikayenin reklamını yapar, serinin adını Shot Red Marilyn olarak değiştirir ve fiyatlarını yükseltir. Sonraki müzayedelerde kurşun yiyen üç hasarlı resim, kurşunsuzların iki katına satılır! Daha neler... İsteyen kitaptan devam etsin. The Velvet Underground & Nico'dan Venus in Furs eşliğinde mesela. Ya da Heroin. Albümün yapımcısı Andy Warhol.

İşadamlarına çöp yediren ünlü şef Türkiye'deydi
Milliyet, 'Çelik yelekli gurme' ve 'Ünlü gurme Mardin'de' diye başlık atmış, New York'un ünlü şefi hangi ara gurme diye anılır oldu? Baba tarafından Fransız olan ünlü Amerikalı şef Anthony Bourdain, hafta içinde Türkiye'deydi. Tanınmış bir televizyon siması da olan şefin, Anthony Bourdain: No Reservations adında bir yemek kültürü programı var (Travel Channel). Değişik lezzetlerin peşinde dünyayı dolaşıyor, bu defa da Kürt yemeklerini araştırırken Kuzey Irak - Erbil'deki çekimlerden sonra Habur'dan geçip Mardin'e geldi. Twitter'daki tavsiye trafiği boşuna, Mardin'e yolu düşen sıradan vatandaşı bile ensesinden tuttuğu gibi yakalayan Cercis Murat Konağı, böyle mühim bir mutfak şahsiyetini mi kaçıracak, hemen kaburga dolmasını hazır etmiş tabii. Halbuki sağlık personeli edalı steril garsonlarıyla, bölgenin nasıl da medarıiftiharı olduğu temalı gösterisini sunma peşinde olan Cercis Murat yerine, belki daha otantik, daha kendiliğinden oralı bir yere, mesela Rido'ya gidebilirdi Bourdain ve ekibi. Bu salaş küçük dükkanı yadırgayıp iğreneceğini hiç zannetmem, ne de olsa zamanında en afili işadamlarına çöplerden yemek yedirmişliği var! Anthony Bourdain'in bazılarımızın zihninde yer etmesine asıl sebep, yazarlığı. Kitchen Confidential: Adventures in the Culinary Underbelly adlı kitabı dalgacı bir başyapıttır. Mutfak Sırları / Aşçılık Dünyasından Mahrem Maceralar adıyla Türkçeye de çevrilmişti (Oğlak). Bizim basının gurme sandığı matrak şef işte orada olanca açıklığıyla anlatır, iş yeri yemekhanelerinde hep işkillendiğimiz o bir gün önceki fasulyenin ertesi gün türlüye, salı pilavının çarşamba günkü yayla çorbasına dönüşme faaliyetini: "Diplomam (ve sudan ucuza çalışmaya razı olmam) sayesinde Rockefeller Merkezi'nin en tepesindeki saygın bir New York lokantası olan Rainbow Room'da iş buldum. Orası ülkenin en büyük, en işlek ve en ünlü lokantalarından biriydi. Asansörle 64. kattaki mutfağa ilk çıkışımda, kendimi aya gidiyormuş gibi hissettim. (...) Room'daki ilk işim Rockefeller Merkezi Öğle Yemeği Kulübü'nün 100 kadar düzenli üyesine öğle yemeği büfesi hazırlayıp sunmaktı. Üyelerin çoğu binada çalışan ve her gün Rainbow Grill'e gelen yaşlı işadamlarıydı. Her gün bir soğuk büfe ve iki sıcak giriş yemeği hazırlamam gerekiyordu. İşim kolay değildi, çünkü büfeyi yalnızca dün geceki artıklardan hazırlıyordum. Her sabah yedi buçukta küçük bir el arabasını mutfakta sürmeye başlıyordum. Aşçılar arabama domuz kızartması parçaları, haşlanmış fasulyeler, fazla pişmiş makarnalar, beyazlaşmış sebzeler ve sos artıkları atıyordu. Benim işim bütün bunları bir biçimde yenir hale sokmaktı. İşimi oldukça iyi yaptığımı söylemeliyim. CIA'de öğrendiğim bütün pis numaraları kullandım. Geceden kalma biftekleri mesela salade de boeuf en vinaigrette'e, makarna artıklarıyla yumuşamış sebzeleri süslü makarna salatalarına, dilim rosto artıklarını hoş görünüşlü etli peltelere dönüştürüyordum. (...) Her öğle yemeğinde soslarla kamufle edilmiş artıkları yiyen sağır endüstri liderlerine yüzümde sahte bir gülümsemeyle, dişlerimi sıkarak 'Biraz Tongue en Madere ister misiniz?' diye soruyordum. O insanlar, yedikleri sıcak giriş yemeklerinin günlerinin doruk noktası olduğunu düşünüyorlardı. (...) Bankacılık ve endüstri dünyasının ünlü adları her gün mekanımızda öğle yemeği yiyordu. Cam duvarlarımızdan gözler önüne serilen New York manzarasına bakarak, dünyanın tepesinde çöp yiyorlardı."

Eksen kaydıran rektör kızı
Tabii şeytan 'rektör'e tam kafiye olarak 'vektör' dedirtmek istiyor 'eksen' yerine ama uymayalım. Bir yerli diziyi teslim edeceğiniz esas kız bulmak kolay iş değil. Halihazırdakilerin en başarılısı Beren Saat olsa gerek. Bihter'den hemen sonra ta zıt uçtaki Fatmagül'ü iliğiyle kemiğiyle oynamasıyla da rüştünü çoktan ispat etti. Tuba Büyüküstün'ün büyük bir hayran kitlesi var, Nurgül Yeşilçay'ın her gün magazin sayfalarına yansıyan gündelik alışveriş fotoğraflarını gören ondaki kamera ışığının hakkını verir. Bergüzar Korel, Cansu Dere ve Özgü Namal'ın bir müddet kendilerini özletmelerini umalım. Peki bunların dışında birinci ligde oynayan bir diziyi sırtlayıp götürecek kadın yıldız kim var? Sıfırdan yeni birini denemek mi? Riskli. Elimizde tuhaf bir Meryem Uzerli örneği var, hakikaten garip bir durum: Muhteşem Yüzyıl dizi olarak tuttu, kuyumcularda da alelade gümüşçülerde de harem tasarımları kapış kapış, bizim mahalledeki Carrefour'un iki kasiyeri de saçını Hürrem kızılına boyattı, fakat yazalım buraya ki Meryem Uzerli adı hâlâ kimseye bir şey ifade etmiyor ve gelecek sezon dizilerinde onunla karşılaşmayacağız. İyi ya da kötü karakter hiç fark etmez, kameranın yüze ısınması, izleyicinin oyuncuyu bağrına basması başka şeyler. Bu sezon dizilerinde açık ara sivrilen tek bir isim var: Behzat Ç.'nin savcısı Canan Ergüder. İnce ve kemikli yüz, keskin hatlar, vahşi saçlar filan fiziksel bonus ama Canan Ergüder gayet de esaslı oyuncu. O malum öpüşme sahnesinin o kadar konuşulmasının sebebi ne Mavi Ay ya da House misali vuslat için aylar yıllar beklemişliğimiz ne de Erdal Beşikçioğlu'ydu. Öpüşmenin evveliydi asıl muazzam olan ve o da her şeyiyle Canan Ergüder'in eseriydi. Yüz ifadesiyle de, "Dünyanın ekseni kaydı Behzat, 12 santim yerinden oynadı, sen bana 1 santim bile yaklaşmadın," demesiyle de, duymayana anlatması zor olan kendine özgü o tuhaf melodik ters vurgusuyla da... Yerli dizi tarihinin en unutulmaz performanslarından biriydi. Ne kadar övünse az. Sinema, tiyatro, dizi ahalisinde alışık olmadığımız kadar da başka bir âlemden geliyor. Babası, 80'lerde Boğaziçi Üniversitesi'nin rektörlüğünü de yapmış olan siyaset bilimi hocası Prof. Üstün Ergüder. Canan Ergüder, Üsküdar Amerikanlı. Sonra ABD'de sosyoloji ve tiyatro okumuş, mastırlı. Bıçak Sırtı ve Binbir Gece'de kötü kalpliydi, Savcı Esra rolündeyse ahengi dört dörtlük bir iyiliği, sağlamlığı var, albenisi, inceliği, sertliği... Köye/kasabaya gelmeyebilir ama çıkarsa gelecek sezonda bir şehirli esas kadın rolü, kefiliz!