Mardin'de çekilen ilk filmin sahibi olmak isterdim

Bugünlerde çok meşgul Murathan Mungan, hiç olmadığı kadar. 50 Parça kitabında söz verdiği 11 kitabın dokuzuncusunu geçtiğimiz haftalarda yayımladı: Aşkın Cep Defteri. Denemeler, şiirler, aforizmalarla dolu kitap yayımlanır yayımlanmaz büyük ilgi gördü. 'Ben sende bütün aşklarımı temize çektim' gibi bir dizeyi yazan bir ustanın elinden çıkan aşka dair sözler, su içer gibi okunmaya başladı. Bu arada İstanbul Film Festivali'nin ulusal yarışma bölümünün jüri başkanı. Yılmaz Güney'le ilgili ilk tezi yazan isim olan ve sinemayla çocukluğundan beri ilgilenen Mungan, 12 filmin yarıştığı festivalin bu bölümünde, sinemanın hakkını vermek için canla başla uğraşıyor. Diğer yandan da, içinde bir yerlerde hep kalan, sinema yapma isteğinin yeniden canlanmasına izin veriyor. Bunların üstüne, Erdal Öz Edebiyat Ödülü'nün beşincisi de bu yıl Mungan'a verildi...
- Festivalde jüri başkanısınız. Nasıl gidiyor?
- İki gün arayla, Ankara ve İstanbul festivallerinden teklif geldi. Hoş bir jüri olduğu için, özellikle kabul ettim. 2007'de Barcelona Politik Filmler Festivali'nde de jüri üyesiydim. Geçen yıl Antalya için de öneri gelince, 'Zamanımız gelmiş,' dedim. Zaten film festivalinde çok film seyretme alışkanlığım vardır.
- Sizin sinemayla ne kadar ilgili olduğunuzu bilmeyenler 'Bir şair-yazarın ne işi var bu jüride?' diye yorum yaptı mı?
- Hayır, şair-yazar olarak ya da sinemaya olan ilgimle değil, Murathan Mungan olarak jürideyim. Her jüride çeşitli meslek gruplarından insan olur. 1977'de Yedigün dergisinde sinema yazıları, 1987'de Söz gazetesinde yerli filmleri yazıyordum. Bunların büyük kısmını Kullanılmış Biletler kitabımda bir araya getirdim. 1970'lerin sonlarına doğru, Türk filmlerine ironiyle yaklaşan skeçler yazmıştım. Çok sonra Ertem Eğilmez, bana bir projeyle gelmişti. Gerçi daha sonra yürütemedik, ama Arabesk'i ilk ben başlamıştım yazmaya, sonra Gani Müjde'yle devam ettiler.

TÜRKİYE'DE OYUNCULAR AÇGÖZLÜ
- Festivalin de etkisiyle sinemaya dair bir şeyler yapmak geçiyor mu içinizden?
- Bende sürprizler bitmez. Türkiye'de akademik anlamda Yılmaz Güney üzerine tez yazan ilk kişiyim. Onunla da kalmadım. O dönemlerde İtalyan Kültür'e devam ediyordum, son sınıfta İtalya'ya gittim. Orada iyi bir sinema okulunun hocalarıyla görüştüm, sonra da yaz okuluna devam ettim. Hocalar yönetmenlik değil, oyunculuk düşünmemi söylemişlerdi. Kısa bir deneme filmi dahi çektik. Fakat 22 yaşında, İtalya'da mücadele edecek gücü bulamadım kendimde.
- Şimdiki Türk sinemasını nasıl buluyorsunuz?
- İstanbul'a gelmeden önce, sinema adına ne yapabilirim diye düşünen biriydim. Çocuk yaşta bunu sormaya başlamıştım. Herkes artist olmak isterdi, ben Mardin'deyken bile rejisör olmayı hayal ediyordum. İstanbul'a geldiğim zamanlarda, Türk sineması çıkmazdaydı. 1980 darbesi olmuş, sadece seks filmleri çevriliyordu. Hatta filme alınan ilk senaryom olan Dağınık Yatak oynatılacak sinema bulamadığı için, o zamanlar seks filmleri oynatan Sinepop'ta gösterildi. Türk sinemasında şimdi uluslararası standartlarda görüntü yönetmenleri var. Fakat siyah beyaz filmler zamanında, çok güçlü görüntü yönetmenlerini, renkli film geçişinde uzun süre görmedik. Bir de çok mükemmeliyetçiyim. Şiir yazıyorsan, sinemada da o titizliği senin kadar gösterecek birileriyle çalışmak gerekiyor. Ama uzun yıllardır evde gizli gizli oyun ve senaryo yazmayı sürdürüyorum. Yazdığım bir oyunu sonbaharda bitiriyorum. Hatta itiraf edeyim, Mardin'de çekilen ilk filmin sahibi olmayı çok isterdim.
- Yönetmen koltuğunda mı oturmak istiyorsunuz?
- Evet, insanız, belli mi olur? Ama tabii insanın yapamayacağı şeyler vardır, mesela kaset yapmayacağım, kesin. Hayat ve birikimlerin seni nereye götüreceği çok önemli. Zamanla titizliğin de artıyor. Uluslararası temsil gücüne sahip iyi ve genç yönetmenlerimiz var, fakat sinema söz konusu olduğunda oyuncu bulmakta çok zorlanıyorum. Çoğu TV'ye bulaşmak zorunda kaldığı için, yüzünün her milimetre karesini ezberlediğim bir oyuncunun beyazperdedeki şahsiyetine inanmakta zorluk çekiyorum. Günün birinde bir film çeksem, hiç kullanılmamış yüzlerle çalışmayı tercih ederim. Dizide görüyorsun, sonra magazinde, ardından reklamda karşına çıkıyor. Ekmek parası niyetiyle bu işlere kalkıştıklarını sanmıyorum, büyük kısmı açgözlülükten bu kadar çok iş kabul ediyor.
- Başka ne tür eksikler görüyorsunuz sinemamızda?
- Bizim sinemada hâlâ yapılmadığına inandığım şey, dönem filmleri. En iddialısında, her seyrettiğimde üç-beş tane dönem hatası, çevre hatası yakalıyorum. Dönemin ruhu geçmiyor oyunculara.
- Türkiye'nin gerçeklerini, son 30-40 yılı anlatan filmler çekildi mi sizce?
- Tek tük diyelim. Şöyle bir sorun var: Resmi ideolojiyi ne kadar onaylarlarsa, o kadar yer buluyorlar. Sansür, kitlesel sanatlarla bireysel sanatlar arasında bir tercih farkı uygulamıştır. Bir romanda ya da bir öyküde nispeten daha özgür hareket edebilirsin, çünkü sistem bilir ki, onu şu kadar kişi okuyacak. Ama bunun sinemasını, tiyatrosunu yaptığında, etki gücünün artacağını, sistemi sorgulayanların artacağını bilir. O yüzden kitlesel sanatlara daha büyük sansür vardır, şimdi buna TV de eklendi. 30 senedir bir iç savaş yaşanıyor ve bunun tiyatroda, sinemada karşılığını çok fazla göremiyoruz. Son zamanlarda, Kürt yönetmenlerin çıkışlarıyla bir dalga başladı. Edebiyatta da kimi malzemeye uzaklığı, kimi tercihi nedeniyle bunlardan uzak durdu. Tiyatro dersen, zaten ödenekli kurumlar ve kıyamet kopsa da piyesler sergilemek durumundalar. Bu yüzden asıl sorun kitlesel sanatlarla bireysel sanatların alanlarının kullanım farkıyla ilgili.
- Sinemamızın en büyük sorunu nedir?
- Her sanatın kendi büyü nesneleri vardır ve ben, meselesi olan yönetmenlerle yakın hissediyorum kendimi. Türk sinemasının asıl problemi, eğlence sinemasındaki noksanlık. Bayağı işler yapmadan iyi eğlence, iyi ticari filmler yapılamıyor. Hepimizin çok iyi çekilmiş bir melodrama, bir komediye her zaman ihtiyacı vardır. 12 Eylül'den beri serseme döndürülmüş bir insan güruhuna işler yapılıyor.

HAKİMLER TÜRKÇE BİLMİYOR
- 12 Eylül'cüler yargılanıyor. Size ne çağrıştırıyor bu dava?
- Bunların yargılanması çok önemli bir aşama, ama beni kesmiyor. Her şeyden önce ben hâlâ cami ile kışla arasına sıkıştırılmış bir hayatı yaşamaktan mustaribim. İkincisi, 12 Eylül tek halka değil ki. Tarihle yüzleşmeyi bir kültürel hakkaniyet, kültürel görgü haline getireceksek; temel insani değerlere sahip olmamız gerekir. Dersim'i konuşmayalım da 12 Eylül'ü mü konuşalım? Kazanılmış siperleri asla küçümsemiyorum, ama bunun üstesinden gelinmiş başarılar gibi görülmesini de fazla gösterişçi buluyorum. Asıl acı olan şu: Zaten yapılması gereken şeylere seviniyoruz. Hrant Dink cinayetini aydınlatamayan bir ülkede, 12 Eylül mahkemesi kursan ne olacak? Sabahattin Ali cinayetini çözmeden hangi cinayeti çözeceksin? 6-7 Eylül mahkemeleri kurulacak mı, ondan haber versinler. Bu, toplumun hazırlıklı olmasıyla ilgili bir şey. Hrant'ın bir demecini anlayamayan savcıların verdikleri hükümlerle hak mücadelesi mi yapacağız? Türk adaletinin en büyük sorunu nedir biliyor musunuz: Türkçe. Hakimlerin ve savcıların ne kadar Türkçe bildiklerinden çok kuşkuluyum. Bazen iddianameleri okuyorum ve redaksiyon yapma ihtiyacı duyuyorum. Metinlere redaksiyon yapılır, ama adalete nasıl redaksiyon yapacağız?

''EDEBİYATIN ÜVEY ÇOCUĞUYUM
- Uzun yıllar sonra bir edebiyat ödülü aldınız, Erdal Öz ödülü.
- Edebiyat ödülleri dünyanın pek çok yerinde hem kıymetlidir hem tartışılır. Bu ödülün bana verilmiş olmasından hoşnutum. Ama bir ödül tek başına bir anlam taşımaz. O ödül, verenlerle, geleneğiyle anlamlı. Gülten Akın, İhsan Oktay Anar, Nurdan Gürbilek ve Şavkar Altınel'le birlikte hatıra fotoğrafı çektirmek çok kıymetli. 1972'de Ankara'da üniversite sınavlarına hazırlanırken, bir bankanın cari hesaplar şubesinde çalışıyordum. Öğlen tatillerinde iki günde bir uğradığım yerlerden biri, Ankara'daki Sergi Kitabevi'ydi. Erdal Öz orayı işletirdi. Erdal Öz'ü orada tanıdım.
- Sizinle çalışamadığı için eksik hissedermiş, öyle mi?
- Yayıncı olarak bana kur yapmadığını söyleyemem. Bir röportajında yayıncılık hayatında iki pişmanlığından bahsetmişti; ben ve Latife Tekin'le çalışmamaktan. Ama galiba benim ilk dosyamı da reddetmişti. Erdal Öz çok erken gitti, doğrusu hiç aklıma gelmezdi onun adına verilen bir ödülü alacağım.
- Uzun yıllardır ödüllere başvurmuyorsunuz, küslüğünüz mü var?
- Küslüğüm var, ama edebiyat dünyasıyla ilgili. Bunları anılarıma saklıyorum. Yazmaya başladım. Bir döneme ışık tutacağına inandığım, adil bir panorama çizmek istiyorum. Mağdur dili kullanmadan, bana yaşatılan zorlukları anlatmak istiyorum. Kitabın adı Küs ve Üvey olacak. Mesela ödüllerle ilgili çalışmalar yapıldığında, benim aldığım ödüllerden hiç bahsedilmez. Ve bunu edebiyat tarihi araştırmacıları yapıyor. Sen aldığın ödülü duyurmuyorsan, görmezden geliniyor. Edebiyat dünyasındaki bir eksiklik de, çevirmenlere ödül verilmemesi.
- Küs ve Üvey'deki 'üvey'lik nereden?
- Ben edebiyat dünyasının üvey çocuğuydum, bunu herkes bilir. Bunun arkasında büyük hikayeler var. Her zaman sadece okurlarımın sevgisiyle, desteğiyle yol aldım. Okur, yanıltmadığın sürece sevgisini çekmiyor.
- Küs ve Üvey'de birilerini incitme ihtimaliniz yok mu?
- İnsan hatıralarını bilgece yazamıyorsa, yazmamalı. Ben durumu anlatıyorum. Dönemin fotoğrafını adil çekmek istiyorum. Eleştiri de, hatıra da hesap sormak, kinini kusmak için yazılmaz. Bu, kendi kendine yaptığın sözlü tarih çalışmasıdır. Kendinden mitoloji olarak yaratmak üzere yazılan anıları amacına uygun görmüyorum.

AŞKA SAHİPOLMANIN ZOROLDUĞU BİR DÖNEM
- Aşkın Cep Defteri büyük ilgi gördü.
- Aslında kitabın büyük bölümü, 2005'te yayımlanan 50 Parça'da var. 2005'te 11 kitap sözü vermiştim, geriye Harita Metot Defteri ve şiir kitabı kaldı. Dokuzunu yayımladım. Harita Metot Defteri'ni, yıl sonunda çıkartmak istiyorum.
- Artık Twitter'da varsınız. Aşkın Cep Defteri, sizden alıntılananlara epey yardımcı olacak üslubuyla Twitter kullanıcılarına...
- Aşkın Cep Defteri, çatılmış bir kitap ve fragmantal yazı benden çok önce de vardı. Twitter'a girdim ama kısıtlı ve sınırlı olarak kullanıyorum. Bazı duyuruları da oradan yapıyorum. Sosyal medyada sizi binlerce kişi izliyorsa, orası doğru bir mecradır. Aşkın Cep Defteri'nde ben öyküleme ve şiirlemeye gittim. Dışarıdan baktığında, aklına gelen notları yazmış gibi görünse de, bir akış var. Bu kitapta okura edebi bir tuzak kurdum. Sahicilik, okurun oradaki ifadeleri başından geçmiş gibi zannetmesine yol açıyor.
- Anekdotları okurken bir sır paylaşırmış gibi hissettim zaman zaman...
- Yaşadıklarımız, yazdığımız zaman kurmaca olur. Beni ilgilendiren, okurun asla bir metin okuduğunu unutmamasıdır. Mesela Olmasa Mektubun şiiri, Yunancadaki aslına uygun bir ses tutturmadır. Öyle bir sevgili ve mektup yoktur. Ama okur bunu duyunca üzülüyor. Aşkın Cep Defteri'nde de bu var. Bir de ayrılığın, ölümün, evlat acısının cinsiyeti olmuyorsa, aşkın da cinsiyeti olmaz.
- İnsanın çantasında sürekli tutmak istediği türde kitaplardan... - Bu çok güzel, yapmak istediğim tam da bu. Tam sekiz kapak çalıştım bu kitap için. Ben sizi bana alıştırmayacağım, çok ben var çünkü.
- Nöroloji Kongresi'nde konuşma yapacaksınız, başlığınız da 'Nöronları Anlamak'. Ne anlatacaksınız?
- Beyin cerrahı olduğum için (gülüyor). Çok sayıda doktor okurum var. Merakımız ortak bir yere açılıyor. Doktorlar da, sanatçılar da aynı iştahla insanı anlamaya çalışıyorlar, etiyle ve ruhuyla. Ve bunun merkezi beyin. Oradan kalkarak bir Murathan dansı yaptıracağım.