İslamiyet öncesi en ilkel dönemlerde dini inanış doğa varlıklarını kutsal sayma, Atalar kültürü, Şamanizm ve asıl yaygın olarak inanılan Göktanrı inancıdır. Eski Türklerde cennet, cehennem, gökyüzünde bir tanrının olduğu, kurban kesme gibi inanışlar yer almaktadır. Orta Asya Türk topluluklarında yaşam tarzı göçebe hayattır. Atı hem savaşçı olarak görüp hem de etinden, sütünden, derisinden yararlanır gerektiğinde ticarette de kullanırlardı. Dolayısıyla at onların vazgeçilmez bir değeri idi. Göçebe yaşam tarzının nedenlerinden biri, hayvanları otlatmak amacı ile hareketlilik içinde olmaları ile bağlantılıdır diyebiliriz. Aynı zamanda Türk tarihinde yaşanılan coğrafya ekonomik uğraşları etkileyen en önemli unsur arasında yer almaktadır.
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
İslam'ın kabul edildiği döneme gelene dek Türkler farklı farklı kültürlere ilgi duymuştur. Bir uygarlık haline gelen Türkler, milattan önce 16. Yüzyılda göç etmeye ve farklı bölgelere dağılmaya başlamışlardır. Göç etmeyip anayurdunda kalmayı tercih eden Türkler Hun, Uygur ve Göktürk devletlerini kurmuşlardır.
Gittikleri yerlere kendi medeniyet ve kültürünü götüren Türkler, bölgedeki halkın kültüründe de etkilenmişlerdir. Göç etmelerinin sebepleri arasında; iklim şartları ve bulunan coğrafyanın koşulları başta olmak üzere, yeni yaşam arayışında olma durumu, bağımsızlık isteği, meraların azalması sonucu hayvancılık alanında çıkan problemler ve boylar arasında bir takım münakaşaların neticesinde ayrılma isteği gibi birçok nedenden söz etmek mümkündür. Sürekli olarak göç etmeye başlayan Türklerin en büyük göçü Kavimler Göçü olarak bilinmektedir.
İSLAMİYET'İN KABULÜNDEN ÖNCE KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ
Türk devletinde İslamiyet öncesi ülke hanedanın ortak malı olarak görülüyordu. Veraset sistemi ve kut anlayışı geçerli görülmekteydi. Doğu – Batı olarak boylar federasyonu ile örgütlenme sağlanıyor hükümdarlara; hakan, han, idikut, ilteber ve tanhu gibi isimler veriliyordu. Geçim kaynakları hayvancılık ve tarım iken Göktanrı inancı yaygındı. İslamiyet'in kabulünden önce kurulan Türk devletlerini şu şekilde sırlamak mümkün;
ASYA HUN DEVLETİ
İslamiyet öncesi kurulan ilk Türk devleti olan Asya Hun Devleti Ötüken'de Teoman önderliğinde kurulmuştur. Metehan döneminde en parlak dönemini yaşamıştır. Ordu teşkilat ve ilk kez onluk sistem Metehan tarafından kurulmuştur. Aynı zamanda Metehan, Türkleri ilk defa tek bayrak altında toplamıştır. Metehan'ın ölümünün ardından devlet iki gruba ayrılmıştır. Güney kolu Çin hakimiyetine girmiş Kuzey kolu ise Kavimler Göçü'nü başlatmıştır.
AVRUPA HUN DEVLETİ
Kurucusu Balamir Kağandır. Avrupa'da kurulan ilk Türk devleti olan Avrupa Hun Devleti en parlak dönemini Attila ile yaşamıştır. Anadolu topraklarında Türk hareketleri gerçekleştiren ilk Türk topluluğu olarak bilinmektedir. Germenlerin saldırısı ile zayıflayan devlet 486 yılında yıkılmıştır.
I.GÖKTÜRK DEVLETİ
Orta Asya'da kurulmuştur. Bumin Kağan tarafından Ötüken'de kurulan bu devlet doğu ve batı şeklinde yönetilmekteydi. Doğuda Bumin Kağan batıda ise kardeşi İstemi Yabgu yer alıyordu. İlk kez Türk adı ile kurulmuş ve bu açıdan oldukça önemli bir devlettir.
II. GÖKTÜRK DEVLETİ
I.Göktürk Devleti'nin yıkılması ile Türkler 50 yıl Çin egemenliği altında kalmıştır. Bu durumdan etkilenen Türkler ayaklanmış ve II. Göktürk devletini kurmuşlardır. Yazıyı ilk kez kullanan bu devletin kurucusu Kutluk (İlteriş) Kağan'dır.
UYGURLAR
Yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti olarak tarihte yerini alan Uygur Devleti Ötüken'de Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kurulmuştur. İlk kez matbaa ile kitap basan Türk devletidir. Kendilerine ait Uygur alfabesini kullanmış ve modern tarımla uğraşmışlardır. Kırgızların saldırıları nedeni ile devlet yıkılmıştır.
AVARLAR
Avarlar İstanbul'u kuşatan ilk Türk boyu olarak tarihe geçmiştir fakat yapılan kuşatmaların hiçbirinden istenilen sonuç alınamamıştır.
KIRGIZLAR
Orta Asya'da kurulan son, Moğol hakimiyetine adım atan ilk Türk boyudur. Yenisey yazıtları ve Dünyanın en uzun destanı olarak bilinen Manas Destanı Kırgızlar'a aittir.
HAZARLAR
Hz. Osman döneminde İslam orduları ile ilk defa savaşmış ayrıca İslam ordularının kuzeye ilerleyişini ortadan kaldıran devlet olarak bilinmektedirler. Musevili Yahudiler dışında benimseyen topluluk olarak da bilinmektedirler.
Kurulan diğer devletler ise Bulgarlar, Karluklar, Türgişler, Macarlar, Peçenkler, Oğuzlar, Kumanlar, Sibirler ve Akhunlar'dır.
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ HANGİ BÖLGEDE YAŞAMIŞTIR?
İslamiyet öncesi Türk tarihi Orta Asya'da yaşamıştır. Orta Asya sınırları güneyde Hindikuş ve Karanlık Dağları, doğuda Kingan Dağları batıda ise Hazar Gölü, kuzeyde ise Sibirya'yı içine almaktadır.
Yükselti ve dağlık alanlarla çevrili olması nedeniyle denizin ılıman iklimi bu bölgeye girememiştir. Dolayısıyla da karasal bir iklim söz konusudur. Türklerin göç etmelerinin nedenleri arasında iklim şartları da en önemli etkilerin başında gelmektedir. Her zaman göçebe yaşamın içinde bulunmayan Türkler yarı göçebe yaşamışlardır. Kuraklık göçlerin en önemli nedenleri arasında yer almaktadır.
İSLAMİYETİ KABUL EDEN İLK TÜRK DEVLETİ
İslamiyet'i kabul eden ilk Türk Devleti Karahanlılar'dır. Karahanlılar Batı Türkistan'da Yağma, Çiğil, ve Karluk Türkleri tarafından kurulmuştur. İlk Türk İslam devleti olan Karahanlılar'ın kurucusu Bilge Kül Kadir Han'dır.
Onluklar soyundan gelen bu topluluk Türgiş Devleti'ni çökerttikten sonra devletini kurmuştur. Talas savaşına kadar Karluk Devleti olarak devam ederken zamanla Karahanlılar'a dönüşmüştür.
