5. Sınıf Türkçe sınavlarında cümlede anlam soruları öğrencilerin karşısına iki şekilde çıkmaktadır. Birincisi; cümlelerin anlam bakımından eşleştirilmesi, cümlede anlatılmak istenen ya da ilgili cümle ile hangi cümlenin çeliştiği ile alakalı sorular, Diğerleri ise genellikle duygu ve kavramları ile ilişkisi olan sorularla alakalıdır. Ayrıca cümlede anlam konusu ile ilgili karşınıza çıkabilecek diğer bir soru çeşidi ise cümle tamamlama şeklindedir. 5. Sınıf cümlede anlam nedir? Sorusunun yanıtını yazımızda bulabileceğiniz gibi cümlede anlam konu anlatımı hakkında detaylara da buradan ulaşabilirsiniz…
CÜMLEDE ANLAM NEDİR?
Cümleler yargı bildiren sözcüklerden de oluşabilir. Yani tek bir kelime ile cümle kurulabileceği gibi birbirini tamamlayan birden fazla sözcük ile de cümle oluşturulmaktadır. Örnek olarak; "gidiyorum", "hastayım" kelimeleri tek bir sözcükten oluşan cümlelerdir. "Yarın okula giderken botlarımı giyineceğim" de bir cümledir. Bunun gibi daha uzun cümlelerde kurulabilir. Birden fazla sözcüğün bir araya gelerek cümle oluşturması için yüklem cümlede yer almalıdır. Böylelikle cümle hem yapısal hem de anlamsal bütünlük sağlamış olur. Öznel, nesnel, abartılı ve duygusal anlamlar kazanırlar.
ÖZNEL ANLATIM
Cümle kurarken bazen şahsi yorumlarımızı belirtirken bazen de genel yargılardan söz ederiz. Öznel anlatım; kişilerin beğenilerini, duygularını ve kişisel görüşlerini ifade eden anlatım biçimidir. Dolayısıyla öznel yargıya sahip olan cümleler kanıtlanamaz. Örneğin;
-"Kitap ve gazete yayımı işi bizim can davamızdır" – R.N. Güntekin
-"Bilirsiniz ki ben, politika işlerinden hiç hoşlanmam" –B. Felek
NESNEL ANLATIM
Kurulan cümlede duygu ve görüşlerin bulunmadığı, herkes tarafından aynı görülen ve kişiler arasında değişiklik göstermeyen yargıları anlatmaktadır. Bu tür cümlelere şu örnekleri vermek mümkündür;
-"12.yüzyılda insanlar bizim ülkemize Türkiye demekteydi." –İ. Ortaylı
-"Ertesi gün, tarih imtihanı vardı." –Y.Z. Ortaç
Bilgilendirici, nesnel cümleler ve öğretici metinlerden meydana gelen bir anlatımla yazılırlar.
ABARTILI ANLAM
Anlatmak istediklerimizi zaman zaman abartarak dile getirebiliriz. Abartılı bir ifade kullanmak için Türkçe yeterince zengindir. Abartılı anlama şu örneği vermek daha açıklayıcı olabilir. "Çok fazla yapılacak işim var." İfadesi yerine "Dünya kadar işim var." şeklinde abartılı olarak İfade etmek mümkündür.
-"Ahali gülmekten kırılıyordu." –R.N. Güntekin
-"Önüne bırakılmış dosyalar dağ gibiydi." –A. Kulin
Bunlar abartılı cümlelere verilebilecek örneklerden bazılarıdır.
DUYGUSAL ANLATIM
Bu tip cümlelerde duygular yer almaktadır. Örneğin; "Bugün çok hüzünlüyüm." Cümlesinde kişinin hissettiği duygu söz konusudur.
-"Kapının ağzında duran kız kardeşim, hayret dolu bakışlarını anneme çevirdikten sonra gözyaşlarına boğularak evden çıktı." – E. Şafak
-Berbat bir han odası." –Yusuf Ziya Ortaç
Bununla birlikte cümleler arası anlam ilişkisi neden sonuç, amaç sonuç, koşul sonuç, karşılaştırma ve benzetme olarak 5 grupta toplanabilir.
NEDEN SONUÇ İLŞKİLİ CÜMLELER
Bu cümleler neden-sonuç ilişkisine bağlıdır. Kısacası yarının gerçekleşmesi hususunda bir sebep varlık gösterir.
-"Kimseleri beğenmediğinden çok geç evlendi." –E. Şafak
-"Ona ilk hitap eden adam olduğu için ona yüreğini açmak ihtiyacı duyuyordu." –Y.K Karaosmanoğlu
AMAÇ SONUÇ İLİŞKİLİ CÜMLELER
Bu cümlelerde de yargının devreye girmesi için bir amaç bulunmalıdır. Yani amaç-sonuç cümlelerinde yargı bir amaç uğruna gerçekleşir.
-"Konya'ya gitmek üzere evden iki saat evvel ayrılmıştı."
-"Define bulmak uğruna kazmadıkları mezar kalmadı."
-"Bu imtihanı geçmek için gecesini gündüzüne katıp çalıştı."
Aynı zamanda şunu belirmekte fayda var; sebep-sonuç cümleleri amaç-sonuç cümleleri ile sıklıkla karıştırılır. Sebep, bir şeyin olmasına neden olan şeyken, amaç ise ulaşılmanın amaçlandığı bir ifadeyi belirtir. Örnek olarak; Düşmemek için yavaş yürüyor." Cümlesinde yürüyen kişinin amacının, hedefinin düşmemek olduğunu ifade etmek mümkündür.
KOŞUL-SONUÇ İLİŞKİLİ CÜMLELER
Bu cümlelerde yargının gerçekleşmesi adına bir koşula bağlı olması gerekir. Örneğin;
-"Doğru yürüse kerpiçliğe varacaktı." –T. Buğra
-"Görseniz bu genci çok beğenirsiniz." – M. Ş. Esendal
-"Ondan uzaklaşmadıkça emeklerinin hepsi boşa gidecek."
KARŞILAŞTIRMA CÜMLELERİ
Benzer ya da farklı özelliklerin belirtildiği karşılaştırma cümlelerinde bir kıyaslama hakimdir. "En, daha, kadar, göre" gibi kelimeler karşılaştırma cümlelerinde sık kullanılır. Ancak bu kelimeler olmadan da karşılaştırma cümlelerine rastlamak mümkündür. Şu cümleler karşılaştırma cümlelerine örnek olarak verilebilir;
-"Eskiden mahalleli birbirini korur kollardı, şimdilerde mahalle bile kalmadı."
-"Birçok insanlara göre şanslıyız, çok şükür."
BENZETME CÜMLELERİ
Adından anlaşılacağı üzere bu cümlelerde bir şeyin özelliğini ifade etmek için başka bir şeyden faydalanırız. Genellikle benzetme cümleleri bir varlığın niteliğini daha iyi anlatmak için kullanılmaktadır. Örneğin;
-"Babam kaloriferleri yakınca ev fırın gibi sıcacık oldu."
-"Güzelliği ve duruluğu ile melekleri andırıyordu."
-"Yaşadığı o hastalık geçen yıldan bu yana onu mum gibi eritmişti."
