Devlet yönetiminde hayli etkili olan Nizamülmülk hayatı sık sık merak ediliyor. TRT1 ekranlarında yayınlanan Uyanış Büyük Selçuklu dizisinde ünlü oyuncu Mehmet Özgür'ün canlandırdığı Nizamülmülk kimdir, ne zaman ve nasıl öldü gibi sorulara gün içinde yanıt aranıyor. Alparslan ve Melikşah dönemlerine vezirlik yapan Nizamülmülk 10 Nisan 1018 yılında İran'ın, Tus şehrinde doğmuştur. Nizamülmülk hayatı ve tarihteki yeri ile ilgili detaylar…
Nizamülmülk, Büyük Selçuklu Devleti'nin veziri ve Siyâsetnâme adlı kitabın yazarı olan Fars devlet adamı ve siyaset bilimcisi. Devlet yönetiminde hayli etkili olan Nizamülmülk'ün vezirliğiAlparslan ve Melikşah dönemlerine yayılmıştır. İsmi Nizamülmülk devletin düzeni anlamına gelir. Nizamülmülk, 21 Zılkade 408/10 Nisan 1018 yılında İran'ın, Horasan'da Tus şehrinde doğmuştur.
Bu dönemde bu şehirGazne Devleti idaresinde bulunmaktaydı. İlk devlet görevini Gazneliler sultanları için yapmıştır. Devlet işleriyle ilk olarakGazne Devleti'nin Horasan valisinin yanında çalışarak başlayip 1059'da Gazneliler Horasan valisi olmuştur. 1063'den itibaren Selçuklular devletinde Alparslan'ın Belh valisinin yanında devam etti. 1064 yılında Büyük Selçuklu Devleti'ne vezir olarak atandı. Alp Arslan (hüküm süresi 1063-1072) ve Melikşah (hüküm süresi 1072-1092) hükümdarlık dönemlerinde bu önemli vezirlik görevinde bulunmuştur. Memleketin nizamlarının kurucusu anlamında olan Nizamülmülk ismi Abbası halifesi Kâim bi Emrillah tarafından verildi. 1092 yılında bir derviş tarafından öldürülmüştür.
Bir rivayete göre 16 Ekim 1092 (10 Ramazan 485 Hicri) günü İsfahan'dan Bağdad'a gitmekte iken bir dilekçe vermek bahanesiyle kendinin El-Gazzalininöğrencisiyim diye yanına çıkan adı İbni Tahir olan bir Alamut fedaisi Haşhaşi tarafından ucunda zehir olan bir hançer ile zehirlenerek öldürülmüştür. İbni Tahir adlı suikastçinin dedesi, İsmail'in soyundan gelen ve Selçuklu Devleti'nce öldürülen, cemaat içinde önemli bir şahsiyettir.
Fakat olayın çıkışındaki genel kanı, zamanında da kaleme alındığı gibi, Nizamülmülk'ün damadı olan Mukatil b. Atiyye'nin bizzat konferansa katıldığı ve bu konferansta hazırladığı yazıya göre Melikşah'ın emirleri ile Nizamülmülk başkanlığında, İslam içinde ayrılan mezheplerin nedenini ve hak olanı bulmak amacıyla,Sünni ve Şii din alimlerinin arasında yapılan tarafsız bir ilmi toplantıdan sonra Sultan Melikşah'ın ve Nızamülmülk'ün Şiiliğe dönmesini izleyen dönemde Sünnilerce hicri 485 yılı Ramazan ayının 12'nci günü (Miladî, 16 Ekim 1092) Vezir Nizamülmülk, hemen ardından da Selçuklu Sultanı Melikşah şehit edildi.
Nizamiye medreseleri'nin teşkili ve mevcut toprak sisteminin aksayan yönlerinin tadil edilmesi gibi Selçuklu devletinin müesseseleşme ve merkezileşmesi yönünde önemli sayılabilecek teşebüslerin altına imzasını atmıştır.[kaynak belirtilmeli]Bağdat, İsfahan, Nişabur, Belh, Herat, Basra, Musul ve Amol'daki Nizamiye Medreselerinikurdurmuştur. Nizamiye Medreseleri adını Nizamülmülk'den almıştır ve Bağdat'taki Medresenin başına İmam-ı Gazali'yi getirmiştir. Bu medreselerin kurumlaşması ve gelişmesi tüm İslam ülkelerinde olduğu gibi ilk batı Avrupa üniversitelerinin de temeli olmuştur.
Tarihi kaynaklara göre Memleketin nizamlarının kurucusu anlamında olan Nizamülmülk ismi Abbası halifesi Kâim bi Emrillah tarafından verildi. 1092 yılında bir derviş tarafından öldürülmüştür.
