Sözlükte "ihtiyaç duyulan şey" anlamına gelen hâcet kelimesi Kur'ân-ı Kerîm'de bu anlamda üç âyette geçmekte (Yûsuf 12/68; Gāfir 40/80; el-Haşr 59/9), ayrıca tekil ve çoğul (hâcât, havâic) olarak hadislerde de yer almaktadır (bk. Wensinck, el-Muʿcem, "ḥvc" md.).
Dört Sünnî mezhebe ve Ca'ferîler'e göre müstehap olan hâcet namazının meşruiyetine dair şu hadis zikredilmektedir: "Kimin Allah tarafından veya hemcinsi olan biri tarafından giderilecek bir ihtiyacı varsa usulüne uygun abdest alıp iki rek'at namaz kılsın, arkasından Allah'a hamdedip Peygamber'e salavat getirsin ve şöyle desin: Halîm ve kerîm olan Allah'tan başka ilâh yoktur. Büyük arşın rabbi olan Allah'ı yüceltir, âlemlerin rabbi olan Allah'a hamdederim. Senden rahmetine ve affına ulaştıracak davranışlarda bulunmayı, her türlü iyiliği elde etmeyi, her türlü günahtan sâlim olmayı diliyorum. Bende bağışlamadığın günah, gidermediğin keder ve karşılamadığın rızâna uygun bir ihtiyaç bırakma, ey merhametlilerin en merhametlisi olan Allah!" (İbn Mâce, "İḳāme", 189; Tirmizî, "Vitir", 17; Hâkim, I, 320). Ayrıca Resûl-i Ekrem, yanına gelerek kör olan gözlerinin açılması için dua etmesini isteyen birine usulüne uygun abdest almasını ve iki rek'at namaz kılıp şöyle dua etmesini söylemiştir: "Allahım! Rahmet peygamberi Muhammed vasıtasıyla senden diliyor ve sana yöneliyorum. Yâ Muhammed! Bu ihtiyacımın giderilmesi için seninle rabbime yöneldim. Allahım, onun hakkımdaki şefaatini kabul et!" (İbn Mâce, "İḳāme", 189; Tirmizî, "Daʿavât", 118; Hâkim, I, 313).
Tirmizî, yukarıdaki birinci hadisi naklettikten sonra rivayetin "garîb" olduğunu ve isnadına yönelik tenkitler bulunduğunu kaydeder. Tirmizî şârihi Ebû Bekir İbnü'l-Arabî ise hadisin zayıf kabul edildiğini belirterek Allah'tan bir şey talep edecek kimsenin onu doğrudan isteyebileceğini ifade etmiş, ancak talepten önce sadaka vermesini ve tövbe etmesini öğütlemiştir (ʿÂriżatü'l-aḥveẕî, II, 261-262).
Hâcet namazı için delil gösterilen ikinci hadisin Tirmizî rivayetinde namaz kılma kaydı yoktur. Osman b. Huneyf'ten nakledilen ve Tirmizî'nin "hasen-sahih-garîb" olarak değerlendirdiği bu rivayete göre Hz. Peygamber, kendisine gelen âmâ sahâbîye usulüne uygun abdest alıp dua etmesini öğütlemiş, fakat bunun yanında herhangi bir namazdan söz etmemiştir.
Bu rivayetler yanında diğer farklı bazı rivayetleri de (bk. Heysemî, II, 278-279; Zebîdî, III, 471-472) esas alan mezhepler, hâcet namazının meşruiyetini kabul etmiş, ancak kaç rek'at kılınacağı hususunda değişik görüşler ileri sürmüşlerdir. Bu namaz Hanefîler'e göre dört, Mâlikî, Hanbelî ve Ca'ferîler'e göre iki rek'attır. Şâfiî mezhebindeki meşhur görüşle Hanefî mezhebinde bir görüş de bu yöndedir. İmam Gazzâlî'ye ve Hanefî mezhebindeki başka bir görüşe göre ise hâcet namazı on iki rek'at kılınır. Bu namaz mekruh vakitler dışında her zaman kılınabilir. Namazdan sonra hâcet duası okunur ve istekler Allah'a arzedilir.
Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi