Kıyamet evde koptu. Amerikan gazetelerinden birinde gördüm, 20 cilt Shakespeare 'toplu eserleri' galiba 9.99 dolara satılıyordu. Dayım Amerika'da ama Ankara'ya ziyarete gelmiş. Ona tutturdum "Al gönder" diye. "Alayım da 20 cilt kitabı nasıl göndereyim?" diyor. Daha o zamanlar 'completist' yani bir yazarın bütün eserlerine sahip olmak huyum yüzünden ben de ısrar ettikçe ediyorum. Sonunda Amerika'ya döndü. Onları değil ama kız arkadaşının ıskartaya çıkardığı 'baba'nın üç ciltlik toplu eserlerini gönderdi. Bunlar ortaokul yılları, o kitaplar hâlâ elimin altında, hâlâ başucumdadır, sonradan farklı 'toplu yapıtlar' edindimse de... Ama ne yalan söyleyeyim, 'komedileri', bir ikisi dışında, oldum bittim beni sarmadı. Şeks Baba daima tarihsel oyunlar ve tragedyalardır, fakir için.
YA BİR OYUNU VAR, YA FİLMİ
Yılda bir Dostoyevski romanı okumak gibi, ne bileyim, belki de 'kötü' bir huyum var ama mesela yılda bir Shakespeare okumak alışkanlığım bulunmuyor. Gene de 'toplu eserleri' başucu kitaplarım arasındadır ve herhangi bir vesileyle yılda birkaç yapıtıyla içli dışlı oluyorum. Dostoyevski okumak kişisel tercihimdir, Shakespeare'le beni buluşmaya ise 'çevre şartları' iter. Ya bir oyundur, ya bir filmdir, ya edebiyatta onun bir metninin yeniden üretimidir onu karşıma getiren. 'Orijine' dönmek de bir başka tutkum olduğundan, vesile ne olursa olsun asıla dönerim. Geçen yıl yeryüzünde siyaseti irdeleyen veya siyasetin ne olduğu konusunda yerleşik kanıları temelden sarsan en ilginç metinlerden biri olan Coriolanus oyununun çok ilginç bir sinema uyarlamasını izlemiştim. O zaman da oturup yeniden oyunu ve onunla ilgili yapıtları okumuştum. Derken III. Richard geldi, bu defa onunla hemhal olduk.
İSTANBUL'DA İKİ HAMLET VAR
Bu yıl neredeyse Hamlet yılı. İstanbul'daki tiyatrolarda iki ayrı Hamlet oyunu sahneleniyor. Biri Tekel Sahnesi'nde, diğeri Moda Sahnesi'nde. Ben Tekel Sahnesi'ndekini gördüm. Işıl Kasapoğlu'nun rejisi. Hamlet zaten neredeyse Homeros'un metinleri kadar veya Gılgamış Destanı ölçüsünde ilginç ve zengin bir metin. Biraz değiştirince de çok çarpıcı sonuçlar çıkıyor. Bu defa da sahnelenişi dikkat çekiyor. Tek kişilik bir oyuna dönüştürülmüş Hamlet. Metin de biraz alt üst edilmiş. Bülent Emin Yarar yer yer çok başarılı. Gene de ben öyle çıldırtıcı bir düzeyde bulmadım oyunu. Hatta bir tragedyanın bu tür soyutlanışını hayli sorunlu görüyorum. Mesela gene Kasapoğlu'nun geçen yıl sahnelediği Titus Andronicus bence daha ilginçti. Belki de Sinan Fişek'in çevirisiydi onu bu derecede ilginç kılan. Gene de işte Hamlet hayatıma bir anda girdi. O arada yeni yayımlanmış bir dizi Shakespeare kitabının varlığını öğrendim. Hani şu 'nesne kitap' veya 'sanatsal kitap' denen cinsten. Kitaplar illüstrasyonlar içeriyor ama bu çizimler bizim 'ka'atı' dediğimiz türden, yani kağıdın kesilip oyulmasından oluşmuş. Onları ısmarladım. Önce Macbeth geldi. Onu elime alınca bu defa ABD Başkanı Lincoln'ün, İngilizlerin 'old bard' yani 'yaşlı âşık/ozan' veya doğduğu yer Stratford upon Avon'a izafeten- Avon'lu Ozan/ Bard of Avon dediği bu büyük yazar ve ozanla ilişkisini anımsadım.
ONA LINCOLN DE HAYRANDI
Lincoln büyük bir Shakespeare hayranı. Zaten babasının bir tiyatrosu var. Bir vesileyle kapatılmak istenince onu savunmuş, avukatlık yıllarında. Beyaz Saray'ın ufunetli havasında 'yaşlı ozan'dan kopmuyor. Saatlerce yüksek sesle parçalar, bölümler okuduğu biliniyor. Gene de gözde oyunu Macbeth. Lincoln'un öldürülmeden önce Macbeth'in, öldürülen Kral Ducan hakkındaki "Zehredici ateşinden sonra hayatın, uyuyor şimdi rahatlık içinde" laflarının geçtiği tiradını okumuş. İşin şaşırtıcı yanı, başkan bu satırları okurken, katili olacak John Wilkins Booth da gene Şeks Baba'nın Julius Caesar'ını okuyarak ve kendisini Brutus'la özdeşleştirerek suikasta hazırlanıyor. İşin şaşırtıcı yanı ne bilir misiniz, Booth bir tiyatro oyuncusu, babası ise dönemin en tanınmış Shakespeare oyuncularından ve Lincoln tiyatroda öldürülüyor. Benim de yıllarca elimden düşmeyen JC, Mandela'nın da hapiste neredeyse 30 yıl okuduğu bir oyun.
EN SİYASİ YAZAR
Amerikan başkanlarının Shakespeare'la olan ilişkisi derindir. Onların başında bugün adı pek bilinmeyen John Adams gelir. Yaşamı boyunca bağlı kalmış şaire. Kennedy de çok seviyor. V. Henry'den bir pasaja hayran. Ama dramatik olanı şu: öldürüldüğünde, kardeşi yaptığı konuşmada, Juliet'in kendi kardeşini andığı sözlerle uğurlaması ağabeyini. Bırakalım gündelik hayata deyimler armağan etmiş bir ozan olmasını, unutalım, 21. Sone'nin ezberlerde dolaşmasını, akla getirmeyelim bir şair ve oyun yazarı olarak başarısını, gene de çok büyük, Osmanlılar'ın imlasıyla Şeksipiyer. (Bu arada Baba, Can Yücel tarafından eşsiz biçimde çevrildi bize "To be or not to be"yi, Yücel "Bir ihtimal daha var o da ölmek mi dersin?" diye Türkçe söyledi ama Osmanlıcaya ilk kere 1881'de Mehmet Nadir Bey tarafından Hamlet'ten üç pasaj halinde çevrilmişti.) "Nedir bu?" diye düşününce aklıma Amerikan edebiyat tarihçisi ve eleştirmeni Harold Bloom geliyor. Bloom, Shakespeare'i ele aldığı büyük kitabında onu 'insanlığın mucidi' olarak tanımlıyordu. Kendimize ait ve bizi değiştiren bilgileri bize duyurarak, bir manada insanın kim olduğunu anlatarak insanı 'buldu' Shakepeare. Bu bir. İkincisi, gelmiş geçmiş en siyasi yazar olarak nitelendiriyordu şairi. Siyaset, Bloom'a göre, Shakespeare'in ana konusu ve siyaseti insanın karanlık yanını ortaya döken araç haline getirmişti. Nihayet dünyanın en 'çokkültürlü' (multicultural) yazarıydı. Her kültür onda bir şeyler buluyordu, çünkü insanı ortak paydaya dönüştürmüş. Demektir ki, insanlık var oldukça, Shakespeare de var olacak deyip, Bloom'un "Sınırsız şiir" dediği Hamlet'i okumaya dönüyorum!
