Pandemi pek çok alanı etkilediği gibi, bu öngörülemez durum çalışma hayatı kurallarını da değiştirdi... Bazı sektörler kaybolmanın eşiğine gelirken bazıları büyüdü... Evden ve esnek çalışma modelleri, klasik çalışma hayatının yerini aldı. Gerçi her ne kadar son dönem yapılan anketler, evden çalışanların mutsuz olduğunu, motivasyonda sorunlar yaşadığını gösterse de bu durum şimdi olduğu gibi, gelecekte de en azından bazı sektörler için devam edecek gibi görünüyor. Bina ve işletme maliyetlerini düşürdüğü için, evden çalışma konusunda pek çok şirket pandemiden sonra da ısrarlı olacak gibi... Peki pandemi çalışma hayatının temellerini nasıl değiştirdi ve bundan sonra neler olacak? İşin uzmanlarıyla birlikte bu sorulara yanıt aradık. Medipol Üniversitesi Öğretim Görevlisi ve İK yöneticisi Ali Doğan önce pandeminin iş hayatını nasıl etkilediğini anlatarak başlıyor söze ve bugüne kadarki süreci özetliyor: "Ülkemizde esnek ve uzaktan çalışma modelleri henüz emekleme dönemindeyken iş dünyası pandemi ile tanıştı. Fakat, mobilite kabiliyetlerini geliştirmeye başlamış sektörlerin ve şirketlerin daha şanslı olduklarını söyleyebiliriz. Bazı sektörler çok istekli olmasa da zorunlu olarak uzaktan ve esnek çalışmaya geçtiler. Karşımıza çıkan yeni çalışma modellerine çalışandan işverenine, yöneticisinden insan kaynakları uzmanlarına kadar herkes yabancıydı. Buna rağmen yeni duruma çok hızlı adapte olduğumuzu düşünüyorum. Çünkü her şeyden önce sağlığın geldiğini, sağlık olmazsa hiçbir şeyin kıymeti olmadığını bilen bir kültüre sahibiz. Bu düşünce yapısı toplum olarak bizim kültürel kodlarımıza işlenmiştir. Bu kültürün, pandemi döneminde yeni çalışma modellerine geçmemizde ve hızlıca adapte olmamızda önemli bir rol oynadığını söyleyebiliriz." Peki hangi sektör nasıl uyum sağladı pandemiye? Bu sorunun cevabını da Doğan'dan alıyoruz: "Konuyu sektörler bazında değerlendirecek olursak; hizmet sektörü diğer sektörlere göre yeni çalışma modellerine daha hızlı adapte olabildi. Eğitim sektörü için de aynı şeyi söyleyebiliriz. Bu süreçte bankacılık, finans, sigorta, çağrı merkezi, telekomünikasyon vb. sektörler sanayi sektörüne göre daha şanslı sayılabilir. Sürece adapte olmakta en çok zorlanan sektör sanayi yani imalat sektörü oldu."
VERİMLİLİK ÖLÇÜLEMİYOR
Inbusiness Dergisi yazarı, ekonomi uzmanı Eyüp Karagüllü ise, pandemi döneminde yaygınlaşan evden çalışma modelinin henüz verimliliğini ölçen bir sistem olmadığını düşünüyor. Ama ilerleyen yıllarda da esnek ve evden çalışma modellerinin hayatımızdan çıkmayacağını söylüyor: "İnsan kaynakları doğal olarak pandemiye hazırlıksız yakalandı. Şu anda evden çalışmanın verimini gerçekten ölçebilen bir İK birimi olduğunu zannetmiyorum. Yapılan çok araştırma var, ama çevremizden de gördüğümüz üzere daha çok çalışıldığı, çalışma süresinin çok esnediği bir süreç yaşandı. Beyaz yaka açısından ilk başta memnun geçen bir altı ay, sonrasında bir gerilime dönüştü. Çünkü ev kurgusu uzun yıllardır, bir çalışma alanı içermiyor. Çocukların da evde olduğunu düşünürseniz yeterli bir boşluğa sahip değil. Ayrıca ev ve ofis gibi iki farklı kavramı birleştirmek pek mümkün değil. Kişisel alanınızın işgali gibi... Ama şirketler tamamen evden olmasa da esnek çalışma modeline geçecek. Koç Holding bu yönde bir karar aldı, arkasından da birkaç şirket daha benzeri kararlar aldı. Ama bu bir deneme tabii. Fakat çalışanların da 3+2 gibi üç gün iş iki gün ev gibi bir modeli benimseyeceği düşünülüyor. Tabii burada sorun performansın nasıl değerlendirileceği, verimliliğin nasıl sağlanacağı?.. Ama bunun şu an için cevabını bilen biri olduğunu sanmıyorum. Esnek ve uzaktan çalışma artık hayatımızdan çıkmayacaktır. Bu özellikle şirketlerin kazanmak için çok uğraştığı yeni kuşağın çalışma modeli olacaktır." Pandemiden sonra çalışma hayatının nereye doğru evrileceğini tam olarak zaman gösterecek aslında ama konunun uzmanlarının da elbette bu konuda görüşleri, öngörüleri var...
Ali Doğan/Medipol Üniveresitesi Öğretim Görevlisi/IK Yöneticisi
Tercih edilmediği için bina kiraları azalacak
"Pandemi döneminde bir zorunluluk olarak karşımıza çıkan evden çalışma modeli pandemi sonrası iş dünyasına 'vay be böyle de oluyormuş, böyle de çalışılabiliyormuş' dedirteceğini düşünüyorum. Fakat bu tamamen artık home office çalışacağımız anlamına gelmiyor. Ancak iş dünyası olarak bugüne kadar mesafeli olduğumuz ve pek de sıcak bakmadığımız esnek ve uzaktan çalışma modellerinin iş hayatımızda kalıcı olarak yer alacağını ve hibrit modellerin yaygınlaşacağını düşünüyorum. Aynı zamanda bina ve plaza kültürü değişse de tarih olmayacaktır. Ancak, çalışma mevzuatımızda da bu doğrultuda değişiklikler yapılmasını ve yeni çalışma modellerinin mevzuatta yer almasını bekliyoruz. Pandemi sonrası hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağı malum. Hibrit çalışma modelleri ile şirketlerin ihtiyaç duyacağı alanların küçüleceği yadsınamaz bir gerçek. Bu durum şirketlere maliyet avantajı sağlayacaktır. Ancak, plazalara, binalara talep azalacağından mülk sahipleri için dezavantajlı bir durum olacaktır. Bu durumda mülk sahipleri ve gayrimenkul uzmanları alternatif çözümler üretmek zorunda kalacaklar, ya kira tutarlarında indirim yapacaklar ya da artık bir yatırım aracı olarak görmeyip satacaklardır."
Pandemi sonrası önce çıkacak sektör ve meslekler
Pandemi ile birlikte bilgi teknolojileri, dijitalleşme ve uzaktan eğitim sektörü ciddi bir ivme kazandı. Eğitim sektörü, dijitalleşmeye ve bilgi teknolojilerine bugüne kadar yaptıkları yatırımın çok üstünde yatırım yapmak zorunda kaldı. Bu sektör artık şunu öğrendi ve biliyor ki; uygulamalı dersler dışındaki eğitimler uzaktan da verilebiliyor. Fakat ben yine de uzaktan eğitimin yüz yüze eğitimin yerini alacağını düşünmüyorum. Belki sadece mevcuttaki payını artırabilir. Bunlarla birlikte kargo ve taşımacılık hizmeti veren lojistik sektörü de bu süreçte inanılmaz ivme kazandı. Belki de en çok büyüyen sektörlerin başında geliyor. Yazılım sektörü de müspet yönde bu süreçten nasiplendi. Kuryeler, kargocular, yazılımcılar, eğitimciler, IT'ciler, elektronik mühendisleri, iletişimciler bu sürecin parlayan yıldızları oldular. Olmaya devam edecek gibi görünüyorlar.
Eyüp Karagüllü/Inbusıness Dergisi Yazarı
Bina sistemi tarih olmayacak ama çok değişecek
"Eski tarz bina ve plazada çalışmak tarih olmayacak ama değişecek. Mekan düzenlemesi değişecek. Bir arada iletişim kurarak çalışma düzeni bir ihtiyaç, teknoloji bu ihtiyacı gidermiyor. Ofis koşulları değişecek. Bir plazanın giriş- çıkış yoğunluğunun kontrol edilmesi; hijyen koşullarının sağlanması gerekiyor. Ofis bünyesinde bireysel alanlar kuvvetlenecek. Ada tipi yerleşimli açık ofislerin yerine bireysel çalışma birimlerinin yer alacağı, seyreltilmiş alanlar kurgulanacak. Yani akıllı binalar önem kazanacaktır. Ofisler kapanmaz. Plazalar da yapılmaya devam eder. Ama İstanbul özelinde ticari gayrimenkul çok değer kazanmıştı sanırım eskisi kadar cazip bir iş olmayacak."
Dr. Yeşim Avunduk/Ayvansaray Üniversitesi Öğretim Üyesi/Işletme Mühendisi
Pandemı süreci alışkanlıkları devam edecek
"Ekonomik açıdan, salgın birçok işletmeyi faaliyetlerini yavaşlatmaya veya durdurmaya zorladı. Pandemi sürecinden sonra tamamen eski alışılmış sisteme dönülmesini beklememekle birlikte bu süreçte özellikle teknolojinin aktif kullanılmasından kaynaklanan çalışma sistemlerinin geliştirilmesi ve uygulamaya konulması beklenmektedir. Üretim sürecinde yer almayan çalışanların esnek çalışma koşullarına pandemiden sonra da kısmen devam edeceği düşünülmektedir. Sonuçta evden çalışmanın işletmeler adına güçlü yönlerini değerlendirdiğimizde ki bunların bir kısmı direk olarak işletme maliyetlerini etkilemekte, pandemi sonrasındaki süreçte tüm bunların değerlendirilmesi sonucu optimizasyona gidilecektir. Bu dönemdeki en önemli konu olan hareketlilik (mobilite), uzun vadede teknolojide, düzenleyici trendlerde, makroekonomik ortamda ve tüketici davranışlarında değişimi yönlendirdiği için, üzerinde kalıcı bir küresel etki olabilir. Mobilitede eğilimler bir bölgeden diğerine değişebilir ve konuma göre farklılık gösterebilir. Teknolojik alt yapı sayesinde online satışa yönelen perakende satış konusunda uzmanlaşmış birçok yurt dışı markasının tekrar perakende mağazalara dönmeyeceklerini açıklamış olması da işletmelerin bir kısmının pandemi sürecinde uyguladıkları kararları devam ettireceğini bize gösteriyor. Bu süreç birçok firma için ve yeni yatırımlar için minimum uygulanabilir süreçlerin önemini ortaya çıkarmıştır."
