Sıklıkla Orhun Hitabeleri'nin yanında adı geçen Yenisey Yazıtları, üzerine çok fazla konuşulmayan ancak tarihinin Orhun Hitabeleri'nden bile eski olduğu düşünülen bir yapıttır. Yenisey Yazıtları'nın tamamında herhangi bir tarih kaydı bulunmadığı için 19. yüzyıla kadar yazıtların kime ait olduğu ve hangi dönemde yazıldığı tam olarak bilinemiyordu. Artık hakkında oldukça bilgiye sahip olduğumuz Yenisey Yazıtları'nı sizler için araştırdık…
YENİSEY YAZITLARI KİM TARAFINDAN YAZILDI?
Yenisey Kitabeleri'ni yazan Türk topluluğu Kırgızlar'dır. Tam sayısı 158 adet olan Yazıtlar, Rusya'da Hakasya, Tuva ve Altay Özerk Cumhuriyetleri'nin sınırları içerisinden akan Yenisey Nehri civarında yerleşmişlerdir. Bu yazıtlar Kurgan ve Kaya taşlarından oluşur. Yazımı sırasında Orhun Alfabesi olarak da bildiğimiz Türkçe Damgalar kullanılmıştır. Oldukça sade bir dil kullanılan Yenisey Yazıtları, Türk tarihi açısından birçok bilgiye sahiptir ve önemli dokümanlar niteliğindedir.
YENİSEY YAZITLARI TARİHİ
Bu yazıtlar, Güney Sibirya'da o günkü adları ile Hakas ve Tuva Cumhuriyetleri içerisindeki Yukarı Yenisey vadisinde ve bu vadinin içindeki Yenisey ırmağı ile ırmağın kollarına dökülen Tes, Tuba, Uybat, Abakan, Kemçik, Çaa Köl, Bayın Köl, Uyu, Turan ve Elegest akarsularının yakınlarında yer alan Köktürk harfleri ile işlenmiş yazıtlardır.
Yenisey bölgesinde bulunan Köktürk bengü taşlarından önce; milattan sonra 6. – 7. Yüzyıllar arasında yapıldıkları düşünülmektedir. Bazı tarihçiler bu yazıtların 6. – 7. Yüzyılda, bazıları 7. Yüzyıl başı – 8. Yüzyıl sonu arasında; bazıları ise 9. – 10. Yüzyıllar arasında yapıldığını düşünmektedir.
YENİSEY YAZITLARI ÖZELLİKLERİ
Yenisey Yazıtları, 158 farklı taştan oluşmakta ve Yenisey Nehri boyunca uzanmaktadır. Oldukça sade ve abartısız bir dille yazılmış olan bu kitabeler, dönemin dili, kültürü ve Türk tarihi hakkında birçok bilgiye sahip olmamızı sağlar.
Birçok tarihçi, Yenisey Yazıtları'nın Orhun yazıtlarına kıyasla oldukça sakin olduğunu ve lirizm barındırmadığını söylemektedir. Ayrıca içerdiği yazı dili de Orhun Kitabeleri'ne göre daha az gelişmiştir.
Yenisey Yazıtları'nın dikilme tarihleri kesin değildir. Bu durum da hem yazıtların hangi devlete ait olduğu hem de tam olarak hangi yüzyıllar içerisinde yapıldığına dair soru işaretlerine sebep olmaktadır. Bazı tarihçiler, Yenisey Yazıtları'nın Orhun Kitabelerinden daha eski olduğunu savunmakta, bazıları ise bu yazıtların Orhun Yazıtları'ndan daha sonra dikildiğini söylemektedir. Dönemde kullanılan harflerin daha ilkel olması, taşların eskime miktarı ve hangi dönemin kayaçları olduğu gibi parametreler bile kesin bir sonuca ulaşmak için yeterli olmamıştır.
YENİSEY YAZITLARI VE ORHUN YAZITLARI ARASINDAKİ FARK
Yenisey Yazıtları ile Orhun Yazıtları arasında bazı bariz farklar bulunur. Öncelikle Yenisey Yazıtları'nın Göktürk Kitabeleri'nden önce yapıldığı düşünülmektedir ve bu yazıtlar üzerindeki yazılar genelde sadece birkaç kelimeden oluşur. 5 – 10 satırlık yazılar bulunduran Yenisey Yazıtları'nı mezar taşları olarak dikilmiştir. Oldukça sade bir dil kullanılmış ve mübalağa yapılmamıştır. Bu yazıtlarda, yazıtları diken kişinin dünyaya doyamadan dünyadan ayrılmak zorunda kaldığı anlatılmaktadır. Orhun Yazıtları'nın sahip olduğu yüksek coşku ve lirizmden bir hayli uzaktır. Kullanılan dil ise Orhun Kitabeleri'ndeki dile göre ilkel kalmıştır.
Orhun Yazıtları, Bengü Taşlar adı ile de bilinmektedir. Orhun Yazıtları'nın yapımı sırasında Yenisey Yazıtları'na kıyasla daha gelişmiş bir dil kullanılmış ve oldukça süslü kelimeler kullanılmıştır.
