Osmanlı ahşap mimarisinin en güzel örneklerinin sergilendiği Safranbolu'da bu tarihi evlerin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması için 1975 yılında zamanın Belediye Başkanı Kızıltan Ulukavak tarafından başlatılan koruma bilinci ile 1994 yılında UNESCO, Safranbolu'yu Dünya Miras şehirleri listesine aldı. İlçede 800'ü tarihi konak olmak üzere 2 bine yakın tarihi yapı koruma altında. Ama bu konakların çeşitli aksamlarını yapan, ilçe ile bütünleşen zanaatlar ise unutuldu.
HER ZANAATIN BİR ÇARŞISI VAR
Bu unutulan zanaatların ustalarının bulunduğu çarşılar bugün turistik amaçlı kullanılıyor. Osmanlı döneminde bu çarşılarda ticaret "lonca" sistemi ile yürütülüyordu. Bu sistem bizim günümüzdeki meslek odaları örgütlerine karşılık geliyordu. Her meslek grubu kendi arasında örgütlenir ve birbirlerini destekler, yan yana yer alırdı. Safranbolu'daki loncalar da Yemeniciler Loncası, Demirciler Loncası, Bakırcılar Loncası gibi gruplara ayrılırlar ve belirli yerlerde odaklanırlardı. Zaman içerisinde gelişen teknoloji ile bu zanaatlara ihtiyaç tükendikçe ticaret de oldukça düştü. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edilen bu çarşılardaki dükkanlarda şimdi ustalar, yerine turistik eşyalar satılıyor.
KALAYCILIK DA YOK OLMAK ÜZERE
60 yıldır Demirciler Çarşısında kalaycılık yapan Dursun Çavdar, kalaycılık mesleğinin sonunun geldiğini belirterek, "Bir oğlum var, o da yapmıyor. Kalaycılıkla ilgilenen yok. Bakır kap kalmadı. Çırak bu işi öğrenmeye gelmiyor. Hemen 'Ne kadar yevmiye vereceksin' diye soruyor. Ben çırakken karın tokluğuna çalıştım. Tam 6 sene çıraklık yaparak bu mesleği öğrendim. İş oluyor ama işi yapacak çırak yok. Yaş 70 yine de bu işi yapıyorum, ama gençler işi beğenmiyor." diyor.
SEDİR YASTIKLARI YETİM KALACAK
Tarihi konaklarda bulunan sedirlerin üzerine konan ot sedir yastıklarını yapan Mehmet Uludağ; kendisinden sonra katı sedir yastıkların yetim kalacağını dile getirerek; "Eskiden bu yastıkları yapan ustalar çoktu, ama şimdi usta kalmadı. 40 senedir yapıyorum. Ben de bıraktığımda yapan kişi olmayacak. İyi bir sedir yastığı içi astarlı ve çeltik otu ile dolu olandır. Genelde buradaki tarihi konaklara yapıyoruz veya bir iki tane tamir işi geliyor. Çırak yok ki usta yetişsin." şeklinde sitem ediyor.
25 USTADAN SADECE 3 USTA KALDI
Tarihi demirciler çarşısında 25 ustadan 3 demirci ustası kalırken onlarda ya tamir işi ya da turistik ürünler, kapı tokmakları ve kulpları yapıyor. Bir zamanlar tarihi evlerinin kapı tokmağı, kapı kilitleri, mandal, kapı- pencere güllebi ve pencere yel demirlerini yapan 25 demirci ustası da zaman içinde teknolojiye yenik düştü. Demirciler, tek tek dükkanlarını kapatırlarken açık kalanların bazıları eskiden kullanılan kapı tokmaklarını, kilitleri, turistik eşya olarak satımını yaparak geçimlerini sağlıyor. Son 3 ustadan biri olan ve 40 yıldır demircilik yapan Kazım Madenoğlu, "Demir tava geldi, akıl başa geldi, ömür bitti. Maalesef 3 ustadan sonra 225 yıllık bu zanaat yok olacak. Çeşitli tarım aletlerini tamirini yaparak ve turistik eşya satarak geçimimizi sağlıyoruz." şeklinde konuştu.
YAŞAYAN TEK YEMENİ USTASI
Yemeni ustası Erhan Başkaya ise; "1661 yılından beri bu çarşıda bu zanaat sürmektedir. 48 dükkanda yemeni üretilirken bugün bir tek ben kaldım. Bende turistik eşya olarak üretim yapıyorum. Tamamen el işçiliği ile yapılıyor. 40 yıldır bu zanaat ile uğraşıyorum. Maalesef çırak bulamadığımız için artık yemenicilik yok olmak üzere. Valimiz ve Kaymakamımızın destekleri ile ayakta durmaya çalışıyoruz. Yemeni altı hakiki kösele, üstü deri olduğundan ayaklar için gayet sağlıklıdır. Kışın sıcak tutar yazın ise serin tutarak terleme yaptırmaz. Ayak mantarlarının düşmanıdır." dedi.
360 Yıllık tarihi Yemeniciler Çarşısında tek bir yemeni ustası kalırken, diğer 47 dükkanda turistik eşya satışı yapılıyor. Bu çarşının bir özelliği de Kurtuluş Savaşında bağımsızlık mücadelesi veren Türk Ordusunun yemeni ihtiyacını karşılaşmış olması…
KONAKLAR KİLİTSİZ KALACAK
42 yıldır demircilik zanaatı ile uğraşan Hüseyin Şahin Özdemir, "Demirciler Çarşısı 1796 yılında kurulmuştur. Bu çarşıda ustalar Safranbolu ev ve konakları için 225 yıldır aynı sistemle kilit üretimi yapmaktadır. Zanaatımızı ustalarımız nasıl üretmişseler şimdi de biz aynı şekilde üretimimizi sürdürüyoruz. Anahtarı dahil her şeyi el yapımıdır. Sadece ahşap kapılarda kullanılır. 225 yıldır bu kilitler güvenle kullanılmaktadır. Yaptığımız kilitleri kesinlikle açamazlar, açmak için anca kapıyı kırmaları lazım. Zanaatımın son ustasıyım. Gönül arzu eder ki çırağımız, kalfamız olsun, yetişsin. Ama şu anda zincirin son halkasındayız. Ümidimizi kesmedik, inşallah biri çıkar da 'Ustam bu işi öğret de ben bu işe devam edeyim' der. Şu anda çırak ya da arkamızdan gelen bir nesil görünmüyor. Gençlere de bir tavsiyem, eğer okumak istemiyorlarsa bir zanaata yönelsinler." ifadelerini kullandı.
TARİHİ SAAT KULESİNİN SAATİNİ ONARAN TEK USTA
Tarihi çarşı bölgesinde 45 yıldır baba mesleğini sürdüren 60 yaşındaki Mehmet Yapıcı, tarihi camilerde bulunan saatleri ve 1797 yılında Anadolu'nun ilk saat kulesi olarak Sadrazam İzzet Mehmet Paşa'nın yaptırdığı, 224 yıldır çalışan saati onarabilecek tek usta.
Saatçi Mehmet Yapıcı'dan sonra önlem alınmazsa tarihi camilerdeki tarihi saatler duracak.
GÜNÜMÜZDE 3 ZANAAT YOK OLDU
Çırak bulunmaması nedeniyle Dünya Miras Şehirleri Listesinde olan Safranbolu'da Osmanlı'dan miras kalan semercilik, mescilik, saraçcılık zanaatları, son ustalarının vefatıyla son buldu.
