Gafûr kelimesi, sözlükte "örtmek, gizlemek, kirlenmekten korumak için bir şeyin üstünü örtmek" mânasındaki gafr (gufrân, mağfiret) kökünden sıfat olup "birinin kusurunu örten, suçunu bağışlayan" anlamına gelir. Râgıb el-İsfahânî, Allah'a nisbet edilen gufran ve mağfireti O'nun, kulunu azap görmekten koruması şeklinde mânalandırmıştır. Bu ise günahı bağışlamanın sonucunu gösteren (lâzımî) bir anlam niteliği taşır. Aynı kökten gelen istiğfar kelimesi kişinin, kusurunun bağışlanmasını Allah'tan talep etmesi anlamına gelir. Râgıb el-İsfahânî'ye göre bu talebin hem söz hem de fiil ile olması gerekir. Aksi halde istiğfar kişiyi yalancı durumuna düşürür (el-Müfredât, "ġfr" md.). Bu açıdan bakıldığında istiğfarın "Allah'a dönüş" mânasına gelen "tevbe" ile anlam yakınlığı içinde olduğu görülür.
Kur'ân-ı Kerîm'de gafr kökünden türemiş 234 kelime bulunmaktadır. Bunların beşi yine "affetmek, bağışlamak" mânasında olmak üzere insana nisbet edilmiştir. Altmış birini muhtelif fiil kalıplarının, diğerlerini de çeşitli sıfat ve isimlerin (gāfir, gafûr, gaffâr, gufrân, mağfiret) oluşturduğu toplam 187 kelime doğrudan Allah'a izâfe edilmiştir. Kırk iki kelime ise istiğfar kavramı etrafında şekillenmiştir ki bunlar da sonuç itibariyle Allah'ın gafûr ismine râcidir (bk. M. F. Abdülbâkī, el-Muʿcem, "ġfr" md.).
Allah'ın gafûr (gaffâr) oluşunu ifade eden 229 kelime, Kur'ân-ı Kerîm'in 29. cüzünün sonlarında yer alan Müddessir sûresinin nihayetine kadar (74/56) bazı kesintilerle birlikte ardarda devam eder. Kur'ân'ın tamamı göz önünde bulundurulduğu takdirde gufran kavramının yer almadığı sûreler hacim bakımından yüzde on üç civarında kalır. Bu kavramı içeren son sûredeki âyetin meâli ise şöyledir: "O çok bağışlayan (gafûr) ve çok sevendir" (el-Burûc 85/14). Aslında gafûr isminin tecelli etmesi, yani fiilî bir sıfat olarak fonksiyoner olması insanların günah işlemeleri ve bağışlanmalarını istemelerine bağlıdır. İslâmî anlayışta her insan selim bir fıtratla ve günahsız olarak dünyaya geldiğine, ayrıca herkes kendi yaptığından sorumlu olacağına göre aslî günah yoktur. Şu halde mağfiret kavramının Kur'ân-ı Kerîm'de birçok defa tekrarlanmasının sebebi nedir? Bu noktada, insanı sürekli günah işleyen bir mücrim telakki etmek yerine, onun Allah'a ulaşabilmesi için kazanması gereken kemal mertebeleri ve yetkinlik vasıflarında geri kalabileceği veya hatalı davranabileceği şeklinde bir yaklaşımı benimsemek ilgili âyetlerin genel muhtevasına daha uygun düşmektedir.
Hadis literatüründe de gufranla ilgili çok zengin rivayetler mevcuttur. A. J. Wensinck'in el-Muʿcem'inde yirmi dört sütunluk bir yer tutan bu rivayetlerde, kavramın sülâsî ve istif'âl kalıplarından birçok kelime ile muhtelif dua şekilleri, belirli davranışlar için gufran müjdeleri yer alır ("ġfr" md.).
Kaynak: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi