ABD'deki krizde milat, Lehman Brothers'ın 15 Eylül 2008'de batması olarak kabul ediliyor. Ancak aslında mortgage krizi denilen krizin miladı daha da eski. Ülkenin en önemli iki mortgage devi Fredie Mac ve Fannie Mae'nin aslında 2007'de duvara toslamıştı. Alınan yardımlarla ayakta kalmıştı. Neydi morgage krizi? Mali gücü yeterince güçlü olmayana verilen konut kredilerinin (subprime mortgage) emlak piyasası yavaşlayınca (değeri çok şişen evlerin satılamaması) ve faizler artınca ödenememesi nedeniyle patlayan bir bombaydı. Aynı durum bir süredir Çin'de olduğu konuşuluyor. Üstelik Çin'deki konut balonu tartışmaları çıkmadan önce başka veriler de tartışıldı, tartışılmaya devam ediyor. Örneğin ABD'nin Çin para birimi Yuan'ın dolar karşısında daha da değerlenmesi için yaptığı baskıydı. En üst düzeyde dile getirildi bu söylem. Ancak Çin zaman zaman kabul etse de geçmişte çok küçük ayarlamalar dışında elini fazla kıpırdatmadı. İhracat yine rekorlar kırmaya devam ediyor.
Bir diğer veri enflasyon. Çin'de en dikkatle izlenen veri şu sıralar fiyat artışları.
Şimdilerde emlak balonu Çin'de de epeyce tartışılıyor. Nasıl tartışılmasın 2009'da emlak satışları yüzde 75 artarak 650 milyar dolara çıkmış. Listebaşı ise Şanghay. Fiyatlar da hızla artıyor.
Aslında Çin hükümeti bu balon söylemlerini kulak arkası yapmıyor. Dikkatle izliyor ve önlem alıyor. Mesela, bu yılın başında satın aldığı evi 5 yıl içinde satana yüzde 5.5 satış vergisi getirdi.
Bankaların munzam karşılıklarını artırdı. Eğer bir değişiklik olmadıysa şu anda yüzde 17 munzam karşılık uygulanıyor.
Konut kredisinde peşinatları yükseltti. İkinci evlerini alacakların maliyetlerini yükseltirken üçüncü evini alacaklara verilen mortgage kredilerini kısıtladı.
İstanbul'dan 'evet konut balonu patlayacak' demek yerine 'bir bilen'i aradım. Garanti Bankası'nın Çin'deki temsilcisi Noyan Rona, "Fiyatlar arttı ama ABD'deki gibi bir balondan bahsedilemez" diyerek başladı sözlerine. "Çin'in elinde güçlü rezervleri var ve buna izin vermezler" diyen Rona'nın bu dediğine katılmamak elde değil. Rona da, alınan tedbirler içinde munzam karşılıkların artırılmasını, spekülasyonu engellemek için ikinci evi almak isteyenlere zorluk ve maliyet çıkarılması gibi tedbirler alındığından söz ediyor.
Rona, spekülasyona karşı daha sert tedbirlerin alınacağı yeni bir paketin bu hafta açılacağını belirtti.
Çin'de bir ailenin tek evi olması gerektiğini konulan ek vergiden kaçmak için ikinci evini almak isteyenlerin de ailedeki başka fertler üzerinden ev aldığını belirten Rona, "Son pakette de buna karşı önlem var. Artık ev almak isteyen aile fertlerinin de üzerinde ev olmadığını ispatlamak zorunda bırakılacak. Ayrıca fiyatların en hareketli olduğu Şanghay'a özgü ek tedbirler de gelecek."
Rona, Çin'de 70 şehrin fiyatlarıyla yapılan endeksin 'emlak balonu şişti' söyleminin başlamasından bu yana yüzde 12 arttığını söylüyor. Ancak alınan önlemlerle yüzde 15-20 arasında gerilemiş.
Aslında fiyat düşüşüyle birlikte Çin'in bazı önemli bölgelerinde konut talebinin de düştüğüne yönelik haberler var. Buna bir de enflasyon ve faizlerin yükselişte olduğunu ekleyin. Eğer böyleyse Çin spekülasyonu keseyim derken konut kredisini ödemeye çalışanları zor durumda bırakabilir. Bir başka deyişle 'kaş yapayım derken göz çıkarabilir.'
Yargıya varmak zor ama başını ABD'li ekonomistlerin çektiği birçok yorumcu ısrarla 'balon şişti patlamak üzere' diyor. Çin'de alınan önlemlere bakılırsa bir balon olduğu gerçek. Eğer öyle olmasa önlem alınmazdı herhalde. Ancak ülkeyi birçok ekonomistten daha iyi tanıyan Noyan Rona da bu söylemlerin tam doğruyu yansıtmadığına işaret ediyor. Yorum size kalmış.
