Hukukta ve fıkıhta ortak olarak kullanılan birden fazla kelime vardır. Bunlar bazen anlam olarak birbirini karşılarken bazen de kullanıldığı alanlar farklı olduğu için anlam ayrımına uğramaktadır. Günlük yaşamımızda karşımıza çıkabilecek bu kelimelerin anlamını bilebilirken bilmediğimiz kelimler de olabilir. Bunlar arasında yer alan istinbat da istinbat ne demek sorusu ile karşımıza çıkarken kavram olarak hukukta ve fıkıhta istinbat ne anlama gelir, soruları ile karşımıza çıkar.
İstinbat sözcüğü sözlükte anlam olarak "araştırmak, peşine düşmek, sonuca varmak" gibi birbirine yakın anlamlara gelirken aynı zamanda fıkıh usulü terimi olarak da kullanılır. Fıkıh usulü terimi olarak ise "ictihad ve kavrayış yolu ile naslardan hüküm çıkarmak" anlamlarına gelmektedir. Kur'ân-ı Kerîm'de bu kelime (en-Nisâ 4/83) burada "bir işin iç yüzünü, gerçeğini anlamak, düşünmeyi gerektiren kapalı bir haberden kastedilen anlama ulaşmak" anlamlarında kullanılmaktadır.
Arapça " نبط " kökünden gelen istinbât sözcüğünün sözlük anlamı, "yerden ya da kuyudan su çekmek, gizli ve örtülü olan bir şeyi ortaya çıkarmak" anlamlarında kullanılmaktadır. Bu kavram aynı zamanda Kur'ân-ı Kerîm'de Nisa Sûresi 83. ayette fiil kalıbı olarak geçmektedir: "Bazı imanı zayıf kimseler, müslümanların güvenliğine dair olumlu ya da olumsuz bir haber aldıklarında onu etrafa yayarlar. Oysa edindikleri bilgileri Peygambere ve yetkililere ulaştırmış olsalardı, onlar haberin kaynağına inerek işin aslını öğrenir, gerçeği çıkarırlardı." Ayetine göre burada istinbât "bir işin iç yüzünü, gerçeğini anlamak, düşünmeyi gerektiren kapalı bir haberden anlatılmak istenen anlama ulaşmak" anlamların da kullanılmaktadır.
Bu kelime Kura'an'da, günlük yaşamda kullanıldığı bu anlarlar yanında fıkıhta terim anlam olarak ise "ictihad ve kavrayış yolu ile naslardan hüküm çıkarmak" anlamlarına gelmektedir. Hukukta ise yine aynı anlam bağlamında "ispatlardan ve delillerden hüküm çıkarma anlamında" kullanılmaktadır.
