Zonguldak İli'nin Çaycuma ilçesine bağlı Filyos beldesinde 60 Hektarlık bir alanda, Tios adında Miletoslu bir rahib tarafından kurulduğu bilinen ve adına da bu rahibin adının verildiği antik kentte Bartın Üniversitesi Başkanlığında yürütülen çalışmalar 10 yıldan bu yana devam etmekte. Batı Karadeniz'de bulunan Tios antik kentinde, benzerlerine Türkiye 'de daha çok Ege ve Akdeniz bölgesinde rastlanılan çok büyük ölçekli bir nekropol alanı ortaya çıkarıldı. Karadeniz bölgesinde ilk kez bir antik kentte bu ölçekte bir tarihi mezarlık (nekropol:ölüler şehri) ortaya çıkarıldı.
Kazı Başkanı Bartın Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şahin Yıldırım, 2021 yılından bu yana antik kentin kuzey nekropolünde devam eden kazı çalışmaları sonucunda Karadeniz bölgesinde bir ilki ortaya çıkardıklarını belirterek" Zonguldak ili Çaycuma ilçesine bağlı Filyos beldesinde bulunan ve Tios adında bir rahibin isminin verildiği bu antik kentteki ilk kazı çalışmalarının 20 yıl önce başlatıldığı ve 2013 yılından itibaren de Bartın Üniversitesi öğretim üyeleri tarafından çalışmaların devam ettirildiğini söyledi. 20 yıldır sürdürülen kazılarda ortaya çıkarılan arkeolojik veriler, Karadeniz tarihi ve arkeolojisi açısından büyük önem taşımakta olduğu belirtildi.
KARADENİZ BÖLGESİNDE İLK KEZ KORUNMUŞ BİR NEKROPOLE (ÖLÜLER ŞEHRİ) RASTLANILDI
Prof. Dr. Yıldırım daha çok Akdeniz ve Ege bölgesinde rastlanılan Nekropollere Karadeniz bölgesinde bu kadar kapsamlı olanına ilk kez Filyos beldesinde bulunan Tios antik kentinde rastlanıldığını belirterek" Tios/Tieion Antik Kentinin kuzeyinde ve güneyinde iki büyük nekropol alanı bulunmaktadır. Bunlardan en erken tarihlisi Kuzey Nekropolüdür. Bu nekropoldeki gömüler MÖ 6. yüzyıldan MS 7. yüzyıla kadar uzanan bir zaman dilimine tarihlendirilmekte. Akropolün doğusunda ve ve kente oldukça yakın bir konumda bulunan kuzey nekropolünde kazı çalışmaları 2021 yılından beri devam etmektedir. Roma İmparatorluk Dönemi'nden kalma onlarca mezar odası ve şu ana kadar tespit edilmiş 154 lahit mezarın bulunduğu bu bölge oldukça önemlidir. Doğu nekropolü şehrin en planlı mezarlığıdır. Tıpkı Roma şehirleri gibi nekropolde ızgara plan (hippodamik plan) sistemine uyarlanmış cadde ve sokaklardan oluşmaktaydı. Radar Tepe olarak adlandırılan tepe boyunca yaklaşık 500 m. kadar uzanan bir yol ve bu yolun sağında ve solunda bazen tek veya çift sıra halinde sıralandırılmış lahitler bulunmaktadır. Yolun yamaç kısmında ise kentin ileri gelenleri, zengin tüccarlar ve yöneticiler için birbiri ardına inşa edilmiş oda mezarları oldukça dikkat çekicidir. Çalışmalar sırasında mezarlardan 1200'den fazla eser bulunmuştur. Bulguların önemli bir kısmı MS 1. ve 2. yüzyıllara ait olduğu belirlenmiştir. Orta Bizans döneminde mezarlığın kullanımının deva ettiği görülmüş ve bu dönemde basit kiremit mezarlar kullanılarak yapılan defin uygulamalarının yanında bazı oda mezarlar da tekrar defin amaçlı kullanılmıştır. Kuzey nekropolü, bu özellikleri ile Karadeniz bölgesinin en kapsamlı nekropol alanı olarak gösterilmektedir.
ODA MEZARLARININ FAZLA OLMASI KENTİN ÖNEMLİ BİR YERLEŞİM ALANI
Özellikle şu ana kadar kazı çalışmalarında 154 lahit mezar, 30 oda mezar da çalışmalarımızı yaptık. Tios antik kenti Kuzey Nekropolünde ortaya çıkarılan oda mezarlar özellikle kentte önemli mevkilerde yöneticilik yapmış kişilere, zengin tüzccarlara, kentin önde gelen ailelerinin bireylerine ait olduklarını burlarda ortaya çıkarılan Grekçe ve Latince yazıtlardan anlamaktayız. Oda mezarların sayısının bu denli yüksek olması Tios antik kentinin Roma İmparatorluk Dönemi'nde bilhassa da MS2 ve 3. Yüzyıllarda bölge için çok önemli bir liman kenti olduğunu göstermektedir. Liman sayesinde iç bölgelerdeki zengin hinterlandını da kullanarak Karadeniz ticaretinde önemli bir yere sahip olduğunu sualtında batık gemilerde yapılan kazı ve araştırma çalışmaları göstermektedir. Şu ana kadar deniz altında yapılan çalışmalarda 14 batık gemi kalıntısı bulundu ve bunların çoğu Roma İmparatorluk Dönemi'ne tarihlendirilmekte. Antik çağlar boyunca Karadeniz'de önemli bir liman kenti durumunda olan Tieion, nehir ve deniz taşımacılığı sayesinde balık, şarap, tahıl, maden ve gemi kerestesi gibi ürünlerin ticaretinin yapıldığı bir merkez durumuna gelmiştir. Bununla birlikte Tios-Tieion, Bizans İmparatorluğu döneminde ise bir piskoposluk merkezi olarak dikkatleri çekmekte.
MEZAR ÜSTÜNDEKİ YAZITLAR DİKKAT ÇEKİYOR
Kazı Başkanı Yıldırım, oda mezarlarının üzerlerinde bulunan yazıtlar ile de özel bir Nekropol alanı olduğunu belirterek" Kuzey Nekropol de Roma İmparatorluk dönemine ait ortaya çıkarılan 154 Lahit mezar ile 30 oda mezarda kazı çalışmaları yaptıklarını belirtirken, bu mezarlarda çok sayıda mezar yazıtları ile de karşılaşıldığını ifade etti. Yazıtların gündelik hayata, cenaze törenlerine, mesleklere, politik duruma ait önemli bilgiler sunduğunu belirten Prof. Dr. Yıldırım, Özellikle oda mezarlarının üzerlerinde bulunan yazıtlardaki ifadelere dikkat çekiyor. Mesela bir oda mezarının giriş kapısı üzerinde "Gaius oğlu Aurelius Mousais 70 yaşında öldü, karısı Kalligenia 50 yaşında öldü. Kalligenia ve Mousais'in defnedilmesinden sonra her kim ki bu anıt mezarı açarsa Hazineye (Tamias) 500 dinar (para Cezası) ödeyecek" yazıtı bunuyor. Bu yazıt sayesinde mezar hırsızlığının para cezalarıyla önlenmeye çalıştığı görülmekte. Ayrıca mezarların üzerinde kabartma şeklinde bulunan bazı muska ve phalloslar şekli (penis) ile de mezarların hırsızlardan korunmasına çalışılmış.
BU MEZARLAR KÜLTÜR TURİZMİNE KATKI VERECEK
Tios Antik Kent Kazı Başkanı Prof.Dr. Şahin Yıldırım, Tios antik kentinin kültür turizmine büyük katkı verdiğini ve vermeye devam edeceğini belirterek" Karadeniz kıyısında yaklaşık 60 hektarlık bir arazi üzerinde yer alan Tios antik kenti, üzerinde modern yerleşimin bulunmadığı, yerleşim sınırlarını önemli ölçüde korumuş Karadeniz'deki tek antik kent durumundadır. Kent, aynı zamanda Karadeniz'in Türkiye kıyısında bulunan bütün antik yerleşimler arasında bilimsel arkeolojik kazısı yaklaşık 20 yıldır sürdürülen nadir örneklerdendir. Bu bakımdan burada yürütülen kazılarda ortaya çıkarılan arkeolojik veriler, Karadeniz tarihi ve arkeolojisi açısından büyük önem taşımaktadır. Karadeniz kıyısına kurulmuş olan Tios Antik Kenti, günümüzde bölgede en çok ziyaret edilen ören yerlerinden birisidir. Yıllık 80.000'e yaklaşan ziyaretçi sayısı vardır. Bizans İmparatorluk döneminde önemli piskoposluk kenti olan Tios yapılan kazı çalışmalarında kısmen ortaya çıkarılan Filyos kalesi, Roma İmparatorluk dönemine ait 6 Bin kişi kapasitesiyle, Kıyı Karadeniz bölgesinin tek antik tiyatrosu ve Karadeniz Bölgesinin en güzel tiyatrosu olarak belirtiliyor. Ayrıca Aşağı ve Yukarı Şehirlerde bulunan tarihi eserler ile dikkat çekerken, Karadeniz bölgesinde bugüne kadar bulunan en büyük ve tek kapsamlı Nekropolü (Ölüler Şehri) de turizme kazandırılması ile yaklaşık 80 Bin ziyaretçi sayısı, yapılacak tanıtım ile yerli ve yabancı turist sayısını daha üst seviyelere çıkaracaktır. Böylece bir tatil beldesi olan Filyos, başta olmak üzere Zonguldak ili olmak üzere bölgenin kültürel turizmine zenginlik katmasına destek verecek. Tios Antik Kenti nekropol alanındaki kazı çalışmaları, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünden sağlanan izinle, "Geleceğe Miras Projesi" kapsamında, TPAO ve TP-OTC'nin finansal desteği ile gerçekleştirildiğini sözlerine ekledi.
