Yana yakıla telefonum çaldı. Arayan sevdiğim bir arkadaşımdı. Bir yakınının başından geçenleri anlattı. KOBİ düzeyinde kimya işi yapan yakını, her tacirin yaptığı gibi aldığı mal karşılığında başka bir firmadan çek almış. Çek karnesi, Türkiye'nin en büyük bankalarından birinin... Arkadaşımın yakını bankayı arayıp çeki veren firmayı kontrol ettirmiş. Hiçbir problem yok. Üstelik, bankanın çekleri de karekodlu. Yani çekin sahibinin ticari hayatıyla ilgili son 5 yıllık bilgileri sistemde var. Onlarda da problem yok. Arkadaşımın yakını, çekin zamanına göre kendi ticari durumunu ayarlamış. Aldığı çekin karşılığı olacağını umarak başka yerden mal almış.
Peki sonra ne olmuş biliyor musunuz?
Sicili temiz görünen firmanın çeki karşılıksız çıkmış. Çeki veren firmanın sahibi de sırra kadem basmış. Ara ki bulasın... Bankaya gitmiş ama tahsil edeceği para çekin binde biri değil tabii...
Arkadaşım bunları anlattıktan sonra piyasada başka örnekler var mı diye baktım. Duyduklarım karşısında şaşırdım doğrusu...
Zira, 2011'de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne uyumlu olarak karşılıksız çeke hapis cezasının kaldırılmasının ardından bu örnekler biraz çoğalmıştı. Ticari hayatın olmazsa olmazı çekin itibarı yerlere inmişti. Türk milleti "Borç yiğidin kamçısıdır" sözünü unutup birbirine karşılıksız çek dağıtmaya başlamıştı. Piyasadaki olumsuz algı ve güvensizliği gören hükümet ise karekod düzenlemesini uygulamaya almış daha sonra bununla da yetinmeyip 2016'da yeniden hapis cezasının yolunu açmıştı. Anladığım kadarıyla, bu ağırlaştırılmamış hapis uygulaması pek de işe yaramamış! Neden diyeceksiniz...
Rakamlarda ilginç bir durum var. Hapis cezası kaldırıldıktan bir yıl sonra (2012) karşılıksız çek sayısı 943 bin 300'müş. Tutar ise 20.9 milyar TL. Sonra karşılıksız çek sayısı 700 binli rakamlara inmiş ama tutar 30 milyar TL'leri görmüş. 2016'da yeniden hapis cezasının yolu açıldıktan sonraki yıl ise karşılıksız çek sayısı 435 bin 229, tutar 17 milyar TL olmuş... Görünürde bir gerileme var.
Fakat...
Karşılıksız çek işlemi yapıldıktan sonraki ödeme rakamları pek iç açıcı değil. 2012'de işlem yapıldıktan sonra çeklerin yüzde 45'i ödenmiş. Hapis cezası yeniden gündeme gelmesine rağmen 2017'de karşılıksız çekte ödeme oranı yüzde 25'e inmiş. Öyle görünüyor ki, karşılıksız çeki verenin yakasına yapışsan da paranı tahsil edemeyeceğin bir dönem yaşanıyor!
Hükümet birtakım düzenlemeler yapsa da kötü niyetli tüccarların bu konuyu suiistimal ettiği açık. Bana göre, bu çek işi yeniden masaya yatırılmalı...