Psikoloji bilimine göre bebekler anne karnında, doğum anında ve doğum sonrasında yaşadıkları her şeyi hatırlayabiliyorlar. Bu süreçteki bazı olaylar unutulmadığı için de anne ve bebek bağlanması negatif etkilenebiliyor. Anne bebek ilişkisinde yaşanabilecek böylesi sorunları çözmeye yarayan yeni bir yöntem geliştirildi: Bebek Terapisi. Bu yeni terapinin yaratıcılarından Doğum ve Bebek Terapisti Begüm Kodalak Bilik'e terapinin ayrıntılarını sorduk.
Bebek terapisi fikri nasıl doğdu?
Anne ve bebek ilişkisi bilindiğinin aksine doğumun gerçekleşmesi ile değil, bebek anne karnına düştüğü anda başlıyor ve en önemlisi bebek ile annesi arasında kurulan bağ, bebeğin tüm yaşamında belirleyici bir rol üstleniyor. Bu nedenle de anne ve bebek arasındaki bağın sağlıklı bir şekilde kurulması çok önemli. Bebeğin doğumu ile birlikte beslenme, emzirme, uyku düzeni, gaz-kolik meseleleri, bebeğin tuvalet düzeni, varsa alerjik reaksiyonlar, anne ve bebekteki uykusuzluk gibi pek çok konunun halledilmesi bebek ile anne arasında bu bağın uyumuna bağlıdır. Bu uyum bazen çok kısa sürede kurulur bazen de bu süreçlerde sıkıntılar yaşanabilir. Hamilelik döneminde ve doğum anında yaşanan tüm olumsuzluklar bebeğin ve tabii ki annenin psikolojisini olumsuz bir şekilde etkileyebilir. Hamilelik döneminde birtakım sorunlar yaşayan annelerin doğum ve doğum sonrasında da yaşadıkları sıkıntılar, bebeklerin psikolojik travma yaşamadan dünyaya gelmelerini her şeyden çok istememiz ve bebeklerin anneleri ile olan ilişkilerinin sağlıklı kurulamaması gibi durumlar aklımıza bebek terapisini getirdi. İstanbul Doğum Akademisi bünyesinde kurulan birimde ilk çalışmalara başladık. Bebek Terapisti olarak hem Doula hem de Doğum Psikoloğu olmuş olmam, doğum tecrübem ve psikodrama terapistliğim çok işe yaradı. Tüm bu alanları birleştirmiş olduk.
Dünyada uygulanan bir sistem mi, yoksa siz mi bulup geliştirdiniz? Terapiden biraz bahseder misiniz?
Birçok annenin, yaşadığı doğumlardan memnuniyetsiz olduğunu gördük ve aslında anne-bebek terapisi bu şekilde doğdu. Anne ve bebek arasındaki ilişkiyi gözlemleyen birtakım teknikler mevcut, fakat bizim çalıştığımız tarzda bir örneği yok. Anne bebek terapisinde; anne görüşmeye bebeği ile birlikte giriyor. Bebek odadayken anne de bize hamilelik ve doğum süreçlerini anlatıyor. Böylece terapist hem bebeği hem anneyi hem de anne-bebek arasındaki ilişkiyi gözlemleyebiliyor. Bebeğin hikaye sırasındaki tepkileri ve annenin anlattıklarından yola çıkarak hamilelik veya doğumda bozulmuş olan anne-bebek bağı ile ilgili verilere ulaşıyoruz. Bebek terapisini, psikodrama teknikleri kullanarak bu bağın yeniden sağlıklı bir şekilde kurulmasını sağlayarak sonlandırıyoruz. Bu süreçte psikodrama tekniğini kullanarak yaşanmış olan travmatik deneyimleri de ortadan kaldırmaya çalışıyoruz. Psikodrama, gerçeğin ikinci defa canlandırılmasıyla beraber bütün algılayışın değişmesine yol açan bir terapi tekniğidir. Örneğin; epizyotomi denilen vajinal kesi yapılmış bir anne, normal doğumdan sonra kesinin dikilmesi esnasında kendisine sorulmadan ve izin istenmeden genel aneztezi ile bayıltıldığını, bunun hiçbir şekilde kendisine söylenmediğini ve her şey yolunda iken bebeğiyle kavuştuğu esnada tekrar ayrıldığını bizimle seans sırasında paylaşıyor. Biz de hem anne hem de bebek için bu doğum anını seanslarda tekrar canlandırıyoruz. Bu sefer o doğum hikayesi annenin ve bebeğin isteklerine göre tekrardan dramatize ediliyor. Örneğin; odayı loşlaştırabiliyoruz, müzik açıyoruz ve bebeğin doğar doğmaz annesinin göğsüne gelmesini ve hiç ayrılmamasını sağlıyoruz. Böylece o eski anıyı kaldırıyoruz, çünkü bu anı hem anneyi hem de bebeği olumsuz etkiliyor. Anne bebek terapisinde psikodrama tekniği sayesinde travmanın bizde kalan duygularını değiştirebiliyoruz. Anne, hamilelik dönemini ve doğum hikayesini anlatırken bebek de bizimle aynı odada kalıyor. Seans sırasında annesi olumsuz bir anı anlatmaya başladığı anda bebeklerimiz hemen tepki göstermeye başlıyorlar. Şaşırtıcı gelebilir, ama bebekler anne karnında ve doğum anında yaşadıkları her şeyi hatırlayabiliyorlar. Konuşmamaları o anlamda bizim için avantaj haline dönebiliyor, çünkü annenin tüm duygusunu ve yaşananları bize verdikleri bedensel tepkiler sayesinde aktarabiliyorlar.
Amaç tam olarak nedir?
Bebek terapisi ile annelerin yaşadıkları travmatik hamilelik ve süreçlerini ve travmatik doğumların anne ve bebek üzerindeki etkilerini azaltarak daha huzurlu, güvene dayalı ve sağlam bir anne-bebek ilişkisi kurmalarını hedefliyoruz.
Bu terapi, amacına ortalama ne kadar sürede ulaşıyor?
Her anne ve bebek başka bir yaşanmışlık olduğu için terapi süresi de birbirinden farklı olabiliyor. Bu nedenle seans süresi kişiye göre değişebiliyor, fakat minimum 3-4 seans diyebiliriz.
Terapilerinizden ilginç birkaç örnek paylaşabilir misiniz?
Çalıştığımız bir örnekte, annenin hamilelik döneminin 5. ayında yaşamış olduğu sıkıntının bebeği etkilediği ortaya çıktı ve anne bu hikayeyi anlatırken tam bu noktaya geldiğinde bebek bağırmaya ve ağlamaya başladı. Annenin yaşamış olduğu bu sıkıntılı süreçte bebeğin annenin moralinin bozulmaması için anne karnındayken tepkiler vermeye başladığı ve doğum sonrasında da anne ne zaman kendini kötü hissetse ağlayarak ve bağırarak ona yardım etmeye çalıştığı ortaya çıktı. Annenin seans sırasında bu durumu bebeğe anlatması ve özür dilemesi sonrasında ise bebekteki yüksek sesli ağlamalar ve bağırmalar sonlandı. Bir başka örneğimizde ise bebekte ıkınma tarzı hareketler vardı ve anne bebeğine doğumun hemen sonrasında kavuşamamış, ten tene temas sağlanamamıştı. Bebek sanki tuvaletini yapıyormuş gibi hareketler sergiliyordu. Bu anneden hamilelik ve doğum hikayesini dinlediğimde normal seyrinde giden bir doğumun sonrasında sezaryene dönmesi ile birlikte bebeğin hala anne karnından çıkmaya çalıştığını ve annenin de doğumu ile ilgili suçluluk duygusu yaşadığını öğrendik. Yani ıkınma olamamıştı. Sonrasında annenin ve bebeğin istediği bir şekilde doğumlarını tekrardan dramatize ettik ve harika bir "yeniden doğum" deneyimi yaşadılar. Bebek doğumdan hemen sonra annesinin kollarına geldi, o an muhteşem bir andı. Seanslar sonrasında bu bebeğimizdeki ıkınma hareketleri son bulurken annemizdeki suçluluk duygusunun yerini de mutluluk duygusu aldı.
Bebek terapisinde en sık karşılaştığınız problemler neler? Bu problemlerin oluşmaması için anne-babalara önerileriniz var mı?
Doğumda gerekli olmadan ve annenin fikri alınmadan uygulanan tüm müdahalelerin anne ve bebekler üzerinde bir yan etkisi oluyor. Bu müdahaleler gerekli ise elbette yapılmalı. En önemlisi anne ve babalar da doğumlarına hazırlanmalı ve bu konuda fikir sahibi olmalılar. Anne ve babaların doğum sırasında yapmaları gereken en önemli şey, ten tene temas haklarını talep etmek ve o anda bunu sağlamak olmalı! Çünkü bebekler doğdukları an, içerideki güvenli yerlerinden yeni bir dünyaya gözlerini açıyorlar. Bu yüzden dış dünyaya merhaba dedikleri an itibari ile tanıdık bir ses olan anneleri ile buluşmaları ve annelerini hissetmeleri gerekiyor. Anne uygun değil ise bebekler babası ile de buluşabilir. Anneye, babaya ve dış dünyaya ait olan hatıralar ve en önemlisi güven duygusu bebek ilk doğduğu anda oluşuyor. Dünyaya ben buradayım dediği andan itibaren ten tene temas uygulanan bebeklerin, ilk emzirmede daha iyi emdiği, diğer bebeklere göre 12 kat daha az ağladığı, solunum ve vücut ısısının daha sabit olduğu ve kan şekeri oranının da daha yüksek olduğu saptanmıştır. Çalıştığımız örneklerden birinde de bebek annesinden ayrılmakta çok zorlandığı için bebek terapisine gelmişlerdi. Anneden hamilelik süreci ve doğum hikayesini dinlediğimde ise bebeğin doğumdan hemen sonra annesi ile buluşamadığını ve bu nedenle bebekte 'annem ihtiyacım olduğunda yanımda yok' hissi ile birlikte terk edilme kaygısı yaşadığını öğrenmiş olduk. Bu anne ve bebeğin doğumlarını yeniden ve istedikleri gibi canlandırdık ve çalışma sonrasında bebeğin annesinden daha rahat ayrılabildiğini gözlemledik. Travmatik, bizim deyimimizle annelerin "keşkeleriyle" dünyaya gelen bebekler huysuz, huzursuz, kolik veya çok ağlayan bebekler olabiliyorlar (her kolik ve her huysuzluk bununla ilgili olmayabilir tabii ki) bazı durumlarda annelerde de aynı durumlar gözlenebiliyor. Çocuğu doğum sonrasında istememek, doğum sonrası depresyon ya da çocuğa aşırı bağlanma gibi... Anne veya bebekte bu gibi durumlar söz konusu ise aileler bebek terapisinden faydalanabilirler.
Sağlıklı anne-bebek bağlanması için
-Anne-baba olarak doğumunuza mutlaka hazırlanın.
-Doğumu, tıbbi müdahaleleri ve doğumun gerçeklerini öğrenin.
-Doğumunuzla ilgili sorumluluk alın; bu sizin bebeğiniz.
-Ten tene temas, anne-bebek dostu doğumlar, babanın rolü vb konularda doğumdaki haklarınızı öğrenin.
-İçinize sinen bir doğum ekibi kurun (doktor, ebe/doula, doğum psikoloğu)
- Vücudunuza, bebeğinize ve doğuma güvenin.
- Eğer içinizde en ufak bir keşke oluşursa bebek terapisine geç kalmadan gelin.
-Bebek terapisi almanız için ille de travmatik bir doğum yaşamanız gerekmez, bir soru işaretiniz dahi varsa gene de gelip destek alabilirsiniz.
- Bebek terapisine eşinizle de katılabilirsiniz.
Bebek terapisi ne zaman gerekli ?
- Doğumunuzu düşündüğünüzde hala öfkeli ve kızgınsanız,
- Bebeğinizle aranızdaki güvenli bağlanma bir türlü oluşmuyorsa,
- Bebeğinizin bakımı zor geliyorsa,
- Bebeğinizde özellikle emzirme sorunları var ise,
- Öfke nöbetleri yaşıyorsa,
- Bebeğinizin uyku problemi varsa, Veya sadece doğumun üstünden tekrar geçmek ve doğum hikayenizi bir uzmanın şahitliğinde tekrar paylaşmak isterseniz bebek terapisi gereklidir diyebiliriz. Unutmayın destek almak için mutlaka çok büyük problemler çıkmasını beklemeniz gerekmez. Aileler doğumdan itibaren 3 yaşa kadar bebek terapisi seanslarından faydalanabilirler.
Hazırlayan: Zuhal EYÜBOĞLU
