Kordon kanı saklama uygulamaları, yeni anne-baba olacakların en çok merak ettiği konulardan. Çünkü kordon kanından elde edilen kök hücreler, başta lösemi ve Akdeniz anemisi olmak üzere, genetik ve metabolik 80'den fazla hastalığın tedavisinde kullanılıyor. Bunun için yapılması gereken şey ise, bebek doğar doğmaz kordon kanının saklanmasını sağlamak. Ömür boyu çocuklarının başına gelebilecek herhangi bir hastalığa deva olabilecek bu yöntemle ilgili ise anne-babalar genellikle kararsız kalıyorlar. Hamileliğin son 3 aylık döneminde kesin kararın verilmesi gerektiğini belirten Yaşam Bankası- FamiCord Group Satış ve Pazarlama Müdürü Serdar Burku, ailelerin izlemesi gereken yolların neler olabileceği ile ilgili sorularımızı yanıtladı.

Kordon kanı nedir?
Bebek, anne karnındaki yaşamında, göbek kordonu sayesinde anne kanından beslenir. Bu beslenme direkt olarak anne damarlarına bağlanarak değil, plasenta aracılığıyla olur. Plasenta, bebek ile anne arasındaki besin ve oksijen alışverişini sağlayan bir yapıdır. Kordon kanı, bebeğin doğumundan sonra plasentanın ve göbek kordonunun içinde kalan kandır. Yakın zamana kadar bu kan, tıbbi atık olurdu. Oysa bir bebeğin göbek kordonunda bulunan kan kök hücreleri, hayat kurtarma gücüne sahiptir. Kök hücreler, insan vücudunda bulunan ve her türlü vücut yapısı hücresine dönüşme kapasitesine sahip temel hücrelerdir. Vücutta onarım ihtiyacı olan bölgeye giderek, gereken hücre tipine dönüşür ve hasarı onarırlar. Örneğin; problem bağışıklık sistemindeyse veya organ hasarı varsa, bu yapıyı oluşturan hasarlı bölgeye giderek gerekli tamiratı yaparlar. Yani, hangi tip hücre ve dokuya ihtiyaç varsa ona dönüşürler. Kordon kanı, kemik iliği ve periferal kan, kök hücre tedavisinde kullanılan kaynaklardır. Yaşlanmayla beraber doku ve organlar daha yavaş iyileşir. Vücutta kök hücrelerin en fazla bulunduğu dönem anne karnındaki dönemdir. Buna bağlı olarak da en naif ve zengin kök hücre kaynağı da kordon kanıdır.

İşlem nasıl yapılır?
Bebek dünyaya geldikten sonra ilk olarak göbek kordonu klemplenir (göbek kordonu geçici olarak klemp denilen aletle sıkıştırılır) ve kordon kanı, içinde pıhtılaşmayı önleyen bir maddenin bulunduğu kan torbasına alınır. Bu aşamada anneye ya da bebeğe herhangi bir cerrahi işlem yapılmaz. Kordon kanı alım işlemi, bebek ve anneye herhangi bir zarar vermez veya komplikasyon oluşturmaz. Toplanmış olan kan, 48 saat içerisinde laboratuvara yollanır. Bu aşamada kordon kanı, kök hücrelerine ayrıştırılır. Özel laboratuvar tetkiklerinden geçirilir. Daha sonra azot tanklarında -196 derecede dondurularak saklanır.

Kordon kanını saklamak isteyen bir aile, ilk olarak nasıl bir yol izlemelidir?
Öncelikle jinekoloğa danışmalıdırlar. Daha sonra bu işi yapan firmalar araştırılmalıdır. Deneyimli, donanımlı, köklü, yerel ve uluslararası sağlık otoritelerinin kriterlerine uygun çalışan bir firma seçilmelidir. Hamileliğin son 3 aylık döneminde kesin kararın verilmiş olması gerekir.

Saklamanın avantajları nelerdir?
Ülkemizde, her yıl 16 yaşın altında 1200-1500 arası yeni lösemili çocuk vakası görülür. Bu tabloda bile, kordon kanı kök hücreleri binlerce lösemi hastasının tedavisi için kıymetli bir kaynaktır. Ayrıca sadece bebeğin kendisi için değil, aynı zamanda kardeşleri dahil olmak üzere doku uyumu olan tüm aile bireyleri için de kullanılabilir.

Hangi şartlarda ve ne kadar süreyle saklanabilir?
Toplanan kordon kanı en geç 48 saat içinde yetkililer tarafından alınır. Laboratuvara ulaşana kadar oda sıcaklığında muhafaza edilmelidir. Hava aşırı sıcak olmadığı müddetçe soğutucu kullanmaya veya buzdolabına koymaya gerek yoktur. Asla derin dondurucuya konulmamalıdır. Geçtiğimiz yıllarda yapılan bir çalışma, dünyada en uzun süre saklanan kordon kanlarından biri olan 23.5 yıllık bir örneğin canlılığını yüzde 90'ın üzerinde koruduğunu göstermiştir. Yani ömür boyu saklanabilir.

Kordon kanıyla tedavi edilen hastalıklar nelerdir?
Lösemi, lenfoma, talasemi, kemik iliği kanseri gibi kan kanserleri, bağışıklık sistemi hastalıkları, metabolik ve genetik hastalıkların tedavisi olmak üzere 80'den fazla hastalıkta kordon kanı kaynaklı kök hücre nakli uygulanır. Bugüne kadar 35 binden fazla kordon kanı kök hücreleri ile yapılan nakil sayesinde, pek çok ölümcül hastalığın tedavi edilebileceği görülmüştür. Bununla birlikte hem kordon kanı hem de kordon dokusu ile kalp hastalıkları, tip 1 diyabet, serebral palsi, otizm, parkinson, alzheimer ve crohn hastalığı gibi ön plana çıkan pek çok hastalıkta klinik çalışmalarda olumlu sonuçlar elde edilmiştir.

Tedavi süreci nasıl gerçekleşir?
Kordon kanı kök hücreleri, tedavide genel anlamda nakil malzemesi olarak kullanılır. Nakil planlaması, ilgili hematoloji doktoru tarafından hastalığın cinsine, hastanın yaşına, kilosuna ve tıbbi durumuna göre ayarlanır ve her hastaya özel bir biçimde uygulanır. Özellikle donanım ve tecrübe açısından uygun bir klinik seçilmesi naklin başarısında son derece önemlidir.

Türkiye'de yaygınlığı nedir?
Türkiye'de kordon kanı saklanması ile ilgili kordon kanı bankacılığı hizmeti veren birçok kurum vardır. Bunların dışında bağış hizmeti veren, Ankara Üniversitesi bünyesinde bir bağış bankası mevcuttur. Ancak sadece Ankara Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi kaynaklı doğumlarla sınırlı bir alanda hizmet verirler.

Kordon kanını saklamanın, son teknolojik gelişmelerden bir üstünlüğü hala var mı?
Kordon kanı kullanımı için her geçen gün yeni alanlar açılıyor. Dolayısıyla teknolojik gelişmeler kordon kanının kullanım alanını destekler nitelikte.

Artık yeni gelişmelerle ilik ve kandan da kök hücre elde edilebiliyor. Sizce önümüzdeki yıllarda kordon kanını saklama ihtiyacının kalmama ihtimali var mı?
Böyle bir ihtimal yok. Gelişmeler, çoğunlukla kordon kanını hatta kordon dokusunun kullanım alanının genişlemesine pozitif katkı sağlar.

Kordon dokusu naklinin, kordon kanından farkı nedir?
Göbek kordonunda, kordon kanından farklı kök hücreler bulunur. Bu kök hücreler kemik, kas, kıkırdak, yağ, sinir ve karaciğer dokusu gibi pek çok dokuya dönüşebilir. Kordon dokusunda bulunan kök hücreler; tip-1 diyabet, kalp ve damar hastalıkları, felç, alzheimer, parkinson, kemik ve kıkırdak hasarı gibi pek çok hastalığın tedavisinde kullanılabilir. Kan hastalığı sebebiyle kişiye kök hücre nakli yapılacağı zaman, hem kordon kanındaki hem de kordon dokusundaki kök hücrenin birlikte verilmesi, yeni ve sağlıklı kan hücresi oluşturma sürecini hızlandırıp, naklin başarısını artırır. Kordon dokusu kök hücreleri sadece bebeğin kendisi için değil, kardeşleri, anne-babası, hatta büyükanne ya da büyükbabası için bile kullanılabilir. Ayrıca kordon dokusu kök hücreleri, laboratuvarda kültür ortamında çoğaltılabilir. Böylece tüm aile için ihtiyaç dahilinde ulaşılabilir bir kaynaktır

Yeni doğan her bebeğin kordon kanı alınabilir mi?
Kordon kanı kök hücrelerinin alınması ve saklanması, pratik bir metottur ve isteyen herkes için uygundur. Doğumun normal doğum veya sezaryen olmasının, saklanması üzerinde herhangi bir etkisi yoktur. İyice araştırdıktan sonra güvenilir bir fi rma ile kordon kanı saklama hizmeti hakkında detaylı bir şekilde görüşülüp, kesin kararın verilmesi gerekir.