"Ülkemizde keneviri yok ettik. Bize dost görünen düşmanlar, ülkemden kenevir üretimini aldı. Biz keneviri ithal ediyoruz. Kenevire dayalı yapılması gereken şeyler varsa ithal ürünlerle yapılıyor. Gıda Tarım Bakanlığı bu konuda çalışmalara başlıyor. Birilerinin bu işi başlatması lazımdı." Başkan Recep Tayyip Erdoğan 9 Ocak günü yaptığı bu açıklamadan sonra kenevir hakkında bilinmeyenleri sizler için 10 soruda derledik.
1-Kenevir nedir, nasıl üretiliyor?
Kenevir Cannabaceae familyasına ait, tek yıllık bitki cinsidir. Saplarında bulunan lifler iplik, dokuma ve kumaş yapımında, hamurlu kısmı ise kâğıt yapımında kullanılan kenevir, insanlık tarihinin en eski bitkisel ham madde kaynaklarından biri olarak biliniyor.
Ana vatanı Orta Asya olan kenevir yapı olarak sert, çalımsı, gövde içi boş, palmat yapraklı, dioik ve tek yıllıktır. Bunun yanından lifleri dayanıklı ve oldukça uzundur. Bu özelliği nedeniyle çuval, halat çanta, ağ yapımı gibi alanlarda sıklıkla tercih edilir. Kenevir çok güçlü bir bitkidir ve üretiminde ilaç kullanımına neredeyse hiç ihtiyaç duyulmaz.
2- Türkiye'de kenevir yetiştiriciliğin kökeni tam olarak nereye uzanıyor?
Kenevir üretimine ilk olarak Asya'nın doğusunda ılıman iklime sahip bölgelerinde rastlanır. Daha sonra Batı Asya, Anadolu, Mısır ve Avrupa'da ekilmeye başlandı. 17. yüzyılda Amerika'da ekildi. Kenevir, Osmanlı döneminde "kendir, kettan, kendir lifi, kendir teli, tel kendir" ismiyle anılırdı. Kenevirin lifleri başta sicim, ip, urgan ve kumaş üretiminin önemli hammaddesiydi. Osmanlı donanmasının ihtiyacı olan urgan, halat gibi malzemelerin çoğu da kendirden yapılmaktaydı. Osmanlı topraklarında kenevir daha çok Karadeniz bölgesinde ekilirdi. Samsun, Sinop, Kastamonu, Taşköprü, Vezirköprü, Amasya, Gümüşhacıköy, Merzifon, Çorum, Tokat, Yozgat, Çarşamba, Terme, Ünye, Fatsa, Ordu, Trabzon, Ödemiş, Tire, Burdur, Urfa, Suruç, Birecik ve Malatya bölgelerinde kenevir ekimi yoğun olarak yapılırdı. Sinop, Kastamonu, Taşköprü ve Vezirköprü'de kenevir ekimi yanında işlenip, mamul madde hâline de getirilirdi. Köylüler mahsulün bir kısmını pazarlar, bir kısmını ise kışın evlerinde bez, sicim, urgan, halat, çuval gibi ürün hâline getirirlerdi. Bu yolla bölgede küçük aile imalâthaneleri meydana gelmişti. Kastamonu ve çevresi, kendir üretimi bakımından fazla mahsul alınan ekim alanlarına sahipti. Özellikle Gök Irmak'ın etrafındaki verimli araziler ve bu nehrin vadilerle birleştiği bölgeler kendir ve keten ekiminin yapıldığı yerlerdi. Bölge kendir üretiminin yanında imalinin ve ihracının yapıldığı önemli bir yerdi. Taşköprü ve civarı kenevirin en çok ekildiği yerlerdendi. Kendircilik ve urgancılık imparatorluğun sonuna kadar bölgede canlılığını korumuştu. Bölgede kendir ve kendir ürünlerinin satıldığı, kendirci esnafının çalıştığı Kendir Hanı vardı. Kastamonu ve civarından donanma için ve tüccarlar tarafından satın alınan ürünler İnebolu iskelesinden ihraç edilirdi.
3- Türkiye, kenevir üretiminde avantajlı bir ülke mi? Neden?
Taşköprü'de 1520'de 90 bin 981 kilo, Tokat ve çevresinde 1574'te 20 bin 484 kilo, Trabzon'da 1554'te 345 bin 794 kilo, Akçaâbâd'da 1554'te 349 bin 858 kilo kenevir üretilmekteydi. Samsun bölgesi de önemli üretim merkezlerindendi. Evliya Çelebi Samsun ve halkı için "kendirciyândır, kendir ipleri meşhurdur" der. Bölgedeki tarım üretiminin yaklaşık yüzde 10'u kendirdi. Devlet ihtiyacı olan kendiri Samsun ve civarından vergilerine karşı toplamaktaydı. Bölgedeki 5 bin 612 ev 285 bin 600 kilo kendiri vergi olarak devlete vermekteydi. Kenevir ve bu bitkiden imal edilen ürünler Samsun Limanı'ndan gönderilirdi. Türkiye'nin tarihine bakıldığında kenevir üretimi, Türkiye'de eğer tarım alanları verimli bir şekilde kullanıldığı takdirde verimli bir şekilde yapılabilir.
Türkiye'de Amasya, Antalya, Burdur, Bartın, Çorum, İzmir, Karabük, Kastamonu, Kayseri, Kütahya, Malatya, Ordu, Rize, Samsun, Sinop, Tokat, Uşak, Yozgat ve Zonguldak olmak üzere 19 ilde üretiliyor. Var olan yönetmeliğe göre, kenevir yetiştirecek üreticilerin Bakanlıktan izin alması ve yalnızca izin verilen bölgelerde ekilen ürünlerin de Bakanlık personelince ayda bir denetlenmesi gerekiyor. Bu noktada, üretilen kenevirin sanayiye yönelik olması şart koşulmuştur.
4- Türkiye'de kenevir üretimi neden yasaklandı?
Kenevir üretimi Türkiye dahil olmak üzere birçok ülkede yasaklıdır. Uyuşturucu sınfında bulunmasından dolayı yasaklı olsa da işin aslı hiç öyle değildir. Dünyanın birçok ülkesi gibi Türkiye'de de kenevir üretimi yıllarca yasaktı. Bu yasak da 1940'lı yıllarda ABD tarafından Türkiye'ye dayatıldı. Bunun yanında kenevir üretimi ile sadece uyuşturucu değil ülkeye ve insan sağlığına yararlı pek çok şey yapılabilir.
5- Dünya genelinde kenevir yetiştiriciliği ne durumda?
Türkiye'nin üretimine ağırlık vermeye hazırlandığı kenevir, özellikleri ve kullanım alanları ile merak konusu haline geldi. Uyuşturucu yapımında kullanıldığı için dünyanın birçok ülkesinde ekimi yasak olan kenevir, aslında bir endüstriyel bitki. 2017'de 4 milyar doları bulan endüstriyel kenevir pazarının, 2025 yılında 11 milyar dolara çıkması bekleniyor.
6- Kenevir üretiminin ülke ekonomilerine katkısı nedir?
Grand View Research raporuna göre, kenevir pazarının büyüklüğünün 2025 yılında 11 milyar dolara çıkması bekleniyor. Başlıca kenevir üreticilerinin de ABD, Kanada, Çin, Hindistan, Japonya, Brazilya, Almanya, Fransa ve İngiltere olduğu açıklanıyor.
7- Kenevir insan sağlığına ne kadar fayda sağlıyor?
Kenevirden kenevir yağı üretilir ve sağlığa birçok faydası vardır. Kenevir yağının faydalarından bazıları şunlardır;
-Kansere karşı korur
Kenevir yağı içeriğindeki omega-3 ve GLA yağ asidi sayesinde bağışıklık sistemini güçlendirerek beyin kanseri, akciğer kanseri ve meme kanserine karşı iyi gelir. Kenevir yağı özellikle akciğer kanserinde kanserin büyümesini yavaşlatır.
-Kalp sağlığını korur
Kenevir yağı kötü kolesterolü düşürür, iyi kolesterolü yükseltir. Kalp sağlığını olumsuz yönde etkileyen rahatsızlıkları yok eder ve kan basıncını düşürür.
-Mineral madde içerir
Kenevir yağı, potasyum, kalsiyum, magnezyum, çinko, demir ve fosfor gibi birçok mineral maddeye sahiptir.
-Hormonları dengeler
Kenevir yağı hormonların dengelenmesi sağlar. Özellikle menopoz dönemindeki kadınlara fayda sağlayarak menopoz dönemi sağlığını destekler.
8- Kenevirden ne gibi ürünler elde edilebilir?
Kenevir akla ilk uyuşturucu yapımı ile gelse bile, sağlık başta olmak üzere birçok alanda kendine kullanım alanı buluyor. Bu özelliği ile endüstriyel bir bitki olan kenevir, ilaç, kağıt, yakıt ve kumaş yapımında kullanılıyor. Otomotiv sektöründe de faydalanılan kenevir, petrol ve petrokimya ürünlerine önemli bir alternatif olması ile dikkat çekiyor.
9- Kenevir üretimi ilaç sektörünü ne yönde etkiler?
Kenevir, şiddetli ağrılar çeken hastalar için adeta bir kurtarıcı. Almanya'da tıbbi kenevirin serbest bırakılmasının ardından yoğun talebe yetişilemiyor.
Kenevir özü, multipl skleroz (MS) ve romatizma gibi hastalıklarda spastik kasılmalar, kronik ağrılar ve sinir ağrıları gibi şikayetlere karşı kullanılabiliyor. Kenevirin, kanser, AİDS gibi hastalıklarda iştah açıcı özelliği de bulunuyor.
10- Erdoğan'ın kenevir üretimi hakkındaki açıklamaları Türkiye'de kenevir üretimini ve tarımı canlandırır mı?
Türkiye'de 2017 yılına kadar yıllık ortalama 100 bin ton kenevir ithalatı yapıldığı kaydedilmiştir. Uzmanlar, "2018'de döviz kurlarındaki artış fiyatları artırdı ve kenevir ithalatı önemli ölçüde azaldı. Böylece, bu konuda dışa bağımlılığımız da gün yüzüne çıkmış oldu" açıklamasını yaptı. Ayrıca uzmanların ifadelerine göre, bugün dünyada 3 bin üründe kenevir kullanılıyor. Uyuşturucu olamayacak şekilde kenevir üretilirse Türkiye'nin de bu alanda atılım yapması beklenebilir.
TÜİK verilerine göre, kenevirin üretim verimliliği 1988'de 35 kg/dekar iken, bu değerin 2017'de 42 kg/dekar'a yükseldiği anlaşılıyor.
