Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Osmanlı tarihine ışık tutan önemli bir eseri daha okuyucularıyla buluşturuyor. Tanınmış Osmanlı tarihçisi Carter V. Findley'in kaleme aldığı Osmanlı İmparatorluğu'nda Hukuk ve Devlet – Avrupa'yı Aydınlatan Adam Mouradgea d'Ohsson, Aydınlanma döneminin en kapsamlı Osmanlı anlatılarından biri olan Tableau général de l'Empire othoman'ı derinlemesine inceliyor.
Ignatius Mouradgea d'Ohsson (Muradçe Tosunyan, 1740-1807), Osmanlı topraklarında doğmuş, Batı ve Doğu kültürleri arasında köprü kuran bir Katolik Ermeniydi. 21 yıl boyunca İsveç Elçiliği'nde tercümanlık yapan d'Ohsson, Osmanlı bürokrasisini ve hukuk sistemini Batı'ya anlatan en önemli isimlerden biri oldu. Fransa, İsveç ve Osmanlı üçgeninde kurduğu ilişkiler ağı sayesinde, Osmanlı İmparatorluğu'na dair en kapsamlı ve görsel açıdan en zengin eserlerden biri olan Tableau général de l'Empire othoman'ı kaleme aldı. Findley, yıllar süren titiz araştırmalarının sonucunda d'Ohsson'un yaşamını, diplomatik ilişkilerini ve eserinin yazım sürecini ayrıntılarıyla ele alıyor. Ayrıca, Aydınlanma çağı Avrupa'sının Osmanlı İmparatorluğu'nu nasıl algıladığına dair önemli ipuçları sunuyor. Osmanlı tarihine ilgi duyan herkes için başvuru kaynağı niteliğinde olan bu eser, tarih ve kültür dünyasına büyük bir katkı sağlıyor. Kendisiyle kitap üzerine konuştuk.
- Uzun bir araştırma sürecinin ürünü olarak arşivlik bir çalışma ortaya koydunuz. Bu eser için yola çıkarken özellikle hangi noktaları vurgulamak istediniz?
- Çalışmamın başında
hangi noktaları vurgulayacağımı
tam olarak bilmiyordum.
Osmanlı idare
tarihi üzerine çalışan
bir doktora öğrencisi
olarak, elimde
iki temel kaynak
vardı: Büyük Redhouse
sözlüğü ve
Mouradgea'nın
Tableau général
de l'Empire
othoman eseri.
Mouradgea'nın
kim olduğunu ve
kitabının içeriğini merak ettim.
Eserin isminde "İslam hukuku ve
Osmanlı'nın tarihi" ifadesi geçmesine
rağmen, doğrudan bir tarih anlatımı
yerine devlet teşkilatının detaylı
bir tasvirini buldum. Bu sorularla
başlayan merakım,
yıllar süren bir araştırmaya
dönüştü. Osmanlıca
ve Fransızca araştırma
yapabilen meslektaşlarımın
azlığı da
beni bu çalışmayı
tamamlamaya daha
fazla motive etti ve
2019 yılında bu kitap
ortaya çıktı.
- Ignatius Mouradgea d'Ohsson, Osmanlı bürokrasisinde nasıl bir rol oynadı? Osmanlı ve Aydınlanma Avrupası arasındaki ilişkilerdeki etkisi ne oldu?
- Tarih boyunca, farklı kültürler
arasında köprü kuran marjinal bireyler,
büyük sentezler üretmiştir.
Mouradgea d'Ohsson da bu
isimlerden biri. Osmanlı bürokrasisinde
21 yıl boyunca
İsveç Elçiliği'nde tercümanlık
yaparak, devletin işleyişine
ve hukuk sistemine yakından
tanıklık etti. Batı'daki Aydınlanma
düşüncesinin Osmanlı'ya
bakışını şekillendiren en
önemli isimlerden biri haline
geldi. Onun sayesinde, Osmanlı
İmparatorluğu'nun yapısı ve işleyişi
Avrupa'da daha doğru ve
sistemli bir şekilde anlaşılmaya
başlandı.
- Tableau général de l'Empire Othoman adlı eseri niçin bu kadar önemli kabul ediliyor?
- Eseri çıktığı dönemde hak
ettiği değeri tam olarak göremedi.
Fransız İhtilali'nin çalkantılı ortamında,
yeterince ilgi görmeden geri planda
kaldı. Ancak Joseph Hammer gibi Osmanlı
tarihçiliğinin önemli isimleri onun kıymetini
fark etti. Günümüzde, d'Ohsson'un
eseri üzerine yapılan çalışmalar arttıkça,
hak ettiği takdiri giderek daha fazla kazandığını
görüyoruz. Örneğin, İsmail Hakkı
Uzunçarşılı, Osmanlı teşkilat tarihine dair
meşhur eserlerinde d'Ohsson'un kitabını
yoğun bir Osmanlı kaynağı gibi kullanmıştır.
Bu kitapla birlikte, onun değeri
daha da iyi anlaşılacaktır.
- Kitap ortaya çıktığı dönemde Osmanlı'ya dair hangi yeni bakış açılarını sunuyordu?
- D'Ohsson'un temel amacı, Osmanlı
İmparatorluğu hakkında Avrupa devlet
adamlarına yol gösterici bir rehber sunmaktı.
Osmanlı padişahı ile diplomatik
ilişkiler kurmak isteyen Avrupalı yöneticilere,
imparatorluğun hukuk ve yönetim
sistemini detaylarıyla anlatan pratik bir el
kitabı oluşturdu. Bu sayede, Osmanlı Devleti'nin
kurumsal yapısı Batı dünyasında
daha sistemli bir şekilde anlaşılmaya
başlandı.
- Araştırma sürecinizde Osmanlı hukuk sistemi ve devlet yapısı hakkında hangi bilgiler sizi şaşırttı?
- D'Ohsson'un en şaşırtıcı katkıları üç
noktada toplanıyor:
Görsel malzeme zenginliği: 41'i büyük
boy olmak üzere toplam 233 gravürle,
yayınlandığı dönemde Osmanlı hakkında
en kapsamlı görsel arşivi sundu.
Devlet teşkilatının detaylı anlatımı: Osmanlı hukuk ve yönetim sistemini en
ince ayrıntılarıyla ele aldı.
Şahsi gözlemleri ve anıları: "Mouradgea
Anlatıyor" başlığı altında kendi tanıklıklarını
ve deneyimlerini paylaştı.
Bu üç unsur, kitabını yalnızca bir Osmanlı
tarihi kaynağı değil, aynı zamanda
o dönemin Batı'daki Osmanlı algısını şekillendiren
temel bir eser haline getirdi.
