Geçen gün, Rus besteci Mussorgsky'nin "Bir Sergiden Manzaralar" adlı ünlü bestesinin de bulunduğu bir CD satın aldım. Üst üste beş kere, belki de on kere dinlemem gerekiyor.
"Üst üste dinlemeye ne gerek var..." diye lafa başladığınızı duyar gibiyim: "Hem niye 'gerek' olsun? İnsan müziği zorunluluktan değil zevk için dinlemeli. Bir kere, hadi çok severse iki kere dinler. Sonra aradan biraz zaman geçer. Bir kere daha dinler..."
Haklısınız ama kendime ödev verdim: Bir Sergiden Manzaralar'daki veya diğer çok ünlü bestesi Çıplak Dağda Bir Gece'deki 'Rusça'yı duymam gerekiyor.
Lisedeyken de olmuştu böyle bir şey. Senfonik rock yapan Yes'in bir plağını (Relayer) almıştım. Dinliyorum, dinliyorum; senfoniyi bir türlü duyamıyorum. Derken bir sabah, o sesi duydum. Nasıl mutlu oldum anlatamam.

Bir dili dinlemek
Ancak bu kez durum biraz farklı... Ritimleri, melodileri filan yakalamak anlaşılır bir şey de... 'Dili dinlemek' neyin nesi oluyor?
Evet, meğer böyle bir şey varmış. Mussorgsky, bestelediği müzik konuşma sesine benzesin diye çok uğraşmış.
Ona göre sadece duyguların değil, dilin de müziğe aktarılması, müzikle yeniden ifade edilmesi gerekiyormuş. Bir keresinde şöyle demiş: "Bir dili dinlerken, zihnim, hemen bu konuşma için bir müzikal ifade aramaya başlıyor."
Müziğin fiziği ve fizyolojisi üzerine çalışan... Bu alanda birçok bilimsel keşfe imza atan... Psikoloji profesörü Diana Deutsch anlatıyor bunları.

Rusça J'yi seviyor
Hemen her konuşma dilinin ritmi, tonlaması, vurgulamaları, inişleri çıkışları farklıdır. Bazıları birbirine benzer tabii, bazıları çok uzaktır.
New York'ta yaşayan bir arkadaşım, "Yolda yürürken birtakım sesler geliyor, Türkler sanıyorum, bakıyorum ki Japonlarmış" demişti.
Kutsal Roma İmparatoru Şarlken'in sözü şahanedir:
"Tanrıyla İspanyolca, kadınlarla İtalyanca, erkeklerle Fransızca ve atımla Almanca konuşurum..."
Geçen akşam CQ Bar'ın açılışına gittik. Vestiyerde beklerken "c, z ve j" seslerinin bolca geçtiği bir konuşma kulağıma çalındı. Döndüm baktım iki Rus çift, neşeli neşeli sohbet ediyor.
Mussorgsky ne yaptı, nasıl yaptı henüz bilmiyorum ama Rusçayı müziğe aktarırken herhalde en çok kemanlardan yararlanmış olsa gerek.
Dinleyip anlamaya çalışacağız...

Orkestra solaklara uygun!
Not 1: Bu Diana Deutsch çok önemli bir bilimci. Klasik müzik orkestralarının sahnedeki yerleşim şeklinin, toplumun yüzde 80'den fazlasını oluşturan "sağak" insanlara uygun olmadığını keşfetti.
Sağ elini kullananların konserde doğru dürüst müzik dinleyebilmeleri için, ya seyircinin ya da orkestranın baş aşağı durması gerekiyor!
Not 2: Benden kendisine kitap tavsiye etmemi isteyen okurumuz Mehmet Kurşun'a özel not... İnsanlar, hayvanlar, bitkiler, bakteriler, evren... Deutsch ve diğer birçok çağdaş bilimciyle yapılmış çok ilginç söyleşiler okumak isterseniz, 'Hayat Kitabı'nı (NTV Yayınları) tavsiye ederim.
Not 3: Dil varsa yalan da var... Ama (galiba) müzik yalan söylemiyor.