İşte kanal İstanbul’un atası

İstanbul'un içinden ikinci bir boğaz geçeceğini söyleyen Erdoğan "Bugün açıklayacağım bu muhteşem proje aslında, şahsımın ve arkadaşlarımın olduğu kadar, yüzlerce yıl öncesinden İstanbul sakinlerinin de bir hayalidir" diyerek "Kanal İstanbul" projesinin aslında kökü geçmişe uzanan bir proje olduğunu ima etmişti. Başbakan, daha önce de Marmaray Projesi'nin köklerinin geçmişe dayandığını söylemişti. Buradan yola çıkarak bu projelerin tarihteki köklerini açığa çıkarmak isteyenler oldu.

Kimisi Kanal İstanbul'un Ecevit'in projesi olduğunu, kimisi de yabancı bilim adamları tarafından 2000'li yıllarda projelendirildiğini iddia etti. Yeni Aktüel bu iddiaların peşine düştü, asırlık projelerin köklerini araştırdı ve asıllarını buldu.

Padişahlar eskiten proje

Başbakan Erdoğan bu projenin yüzlerce yıl önce planlandığını söylemişti. Peki kim planlamıştı ve güzergah nereydi? İşte orjinal plan ve sebepleri:

Osmanlı'da donanmanın direk keresteleri Eflak ve Boğdan'dan, tekne ve güverte keresteleri Eskişehir, Bolu ve Kocaeli tarafından getirilirdi. İstanbul'un yakacak ve inşaat için kullanılacak keresteleri de Kocaeli'den getirilirdi. Temin ve ulaşımda zorluklar olduğu için kereste ve odun fiyatları oldukça yüksekti. Bu nedenle Sakarya Nehri'nin Sapanca Gölü'ne, Sapanca Gölü'nün de İzmit Körfezi'ne bağlayarak Marmara ve Karadeniz'in bir kanalla birleştirilmesi projesi ilk defa Kanuni Sultan Süleyman tarafından ele alınmıştı.

Bunun için Mimar Sinan görevlendirilmişti. Mimar Sinan Sapanca'dan İzmit Körfezi'ne kadar olan mesafede arazinin ölçüm istimlâk ve tesviyesini yapmış fakat savaşlar nedeniyle çalışmaya devam edilmemişti. Ancak Kanuni'den sonra gelen padişahlar kanal projesinin peşini bırakmamış sahip çıkmıştı. Kanuni'den sonra Sultan 3. Murad 1591'de yeniden keşifler yaptırmış ancak netice alınamamıştı. Üçüncü olarak Sultan 4. Mehmed Han 1654 senesinde Hinoğlu isimli bir mühendisi bölgeye keşif yaptırmak üzere görevlendirmişti.

Dördüncü olarak Sultan 3. Mustafa Han döneminde iki ayrı teşebbüste bulunulmuş, maddi sıkıntılar nedeniyle sadece Sapanca ile İzmit Körfezinin birleştirilmesi düşünülmüştü. Beşinci olarak Sultan 2. Mahmud Han 1813'te bir heyet görevlendirmişti. Altıncı olarak Sultan Abdülmecid devrinde 1845 ve 1857'de proje tekrar ele alınmıştı. Yedinci ve son olarak Sultan Abdülaziz döneminde 1863'te Sapanca'nın İzmit Körfezine bağlanması için Mühendis Riter ve Hayri Bey tarafından çalışmalar yapılmıştı. Nihayetinde proje bir türlü hayata geçirilememişti. Ancak padişahlar eskiten proje aynı istikamette olmasa bile yine 2011'de beş asır sonra gündeme geldi.

Tünel-i Bahri'den Marmaray'a

Projesi bundan çok uzun yıllar önce düşünülen bir diğer proje de Boğaz'ın iki yakasını ve dolayısıyla iki kıtayı bağlayacak olan Marmaray Projesi… Büyük bir emekle bitirilmesi için çaba sarf edilen Marmaray'ın bir buçuk asırlık orijinal projelerini sizlerle paylaşıyoruz:

Sultan İkinci Abdülhamit Han'ın tahttan indirilmesiyle yarıda kalan projelerinden birisi de Sarayburnu ile Üsküdar arasında yapılmak istenilen Tünel-i Bahri tüp geçit projesi. İçinden ikisi yolcu biri de eşyalara mahsus üç vagonlu trenin işleyeceği, denize sabitlenmiş 16 sütun üzerine inşa edilmesi planlanan bu projenin çizimleri yaptırılmış. Bu projeyle Abdülhamit'in daha önce inşa ettirdiği Hicaz Demiryolu'yla gelen birinin kesintisiz olarak Avrupa'ya geçişi sağlanmak istenmiş. Bu proje ancak bir buçuk asır sonra hayata geçirilebilecek duruma gelmiş. Tünel-i Bahri için Abdülhamit'e projeler sunulmuş.

Sunulan projerden biri "Deniz Altı Çelik Tüneli" projesi. Bu proje, Sarayburnu-Üsküdar (Şemsipaşa-Salacak) arasında tüp geçitle bağlanması için 1891 yılında Fransız Demiryolu Mühendislerinden S. Preault tarafından, devrin padişahı Sultan Abdülhamid Han'a sunulmuş. Bir diğeri ise Sultan 2. Abdülhamid Han zamanında, 1902 yılında Amerikalı mühendisler Frederic E. Strom, Frank T. Lindman ve John A. Hilliker tarfından yapılan tüp geçit projesiymiş.

HASAN HÜSEYİN KEMAL