İlk kez anne olanlar için yenidoğan bakımı biraz zorlayıcı görünebilir. Henüz bebeğinizi kucağınıza nasıl alacağınızı veya başını nasıl tutacağınızı bile bilmiyorken, göbek bakımı, cilt sorunları veya banyo gibi konular hepten kafanızı karıştırabilir. Medical Park Antalya Hastanesi'nden Neonatoloji Uzmanı Dr. Hakan Ongun'un yenidoğan bakımıyla ilgili önerileri, bu dönemi daha rahat aşmanıza ve bebeğinize kısa bir sürede alışmanıza yardımcı olacak.
Doğumdan sonra
Doğum sonrası ilk saatler, sadece yeni doğmuş bebeğin dünyaya adaptasyon süreci değil, aslında tüm ailenin hayatının, aralarına yeni katılan birey ile değiştiği bir süreçtir. Bu süreçte bebek günden güne değişecek ve büyüyecektir. Çoğunlukla yeni hayata alışmaya çalışan bebek sıklıkla uyur ve dengesini pek sağlayamaz. Bu nedenle bebeği tutarken, baş bölgesini destekleyecek şekilde taşımaya dikkat edilmelidir. Yeni doğan bir bebeğin vücut ağırlığı ortalama 3200 gramdır (2500-4000 gram). Doğumu takip eden ilk günlerde vücut sıvısının azalmasına bağlı olarak vücut ağırlığında yüzde 5-6 oranında azalma olur. Bu durum normal olduğu için anne-babaların çok fazla panik yapmaması gerekir. Bebeğin ilk 48 saat içerisinde dışkısını yapması beklenir. Bebeklerin birçoğu mekonyum denilen koyu yeşil, yapışkan dışkıyı ilk 24 saat içinde yapar. Anne sütü alan bebeğin dışkısı 3-4. günlerde parlak, altın sarısı renge dönüşür. Dışkılama sayısı bebekten bebeğe değişkenlik gösterir. Günde 8-10 kez dışkılayan bebekle gün aşırı dışkılayan bebek normal gelişim gösterebilir. Anne sütü alan bebeklerin dışkısında küçük beyaz gıda parçacıkları bulunabilir. Bebeklerin birçoğu ilk 24 saat içerisinde idrar yaparlar. Yenidoğan döneminde idrardaki ürat kristallerine bağlı olarak bezde turuncu-pembe renkli leke görülebilir. Bu, endişe duyulacak bir durum değildir, bir süre sonra kaybolur. Uzman doktor, bebeğin detaylı muayenesini yaparak varsa sağlık sorunlarını tespit eder, gerekirse bebeğin tedavisi planlanır. Sağlıklı bir bebek ise doğumdan 1 ya da 2 gün sonra eve gönderilir. Genellikle 4-5. gününde bebek kontrol için tekrar çağırılır. Bu kontrolde bebeğin tartısına bakılır, böylece anne sütünün bebeğe yetip yetmediği konusunda fi kir edinilir. Ayrıca yenidoğan sarılığı olup olmadığı, göbek bağının durumu ve geçmiş 4-5 gün içinde başlamış olabilecek her türlü sorun da gözden geçirilir. Annenin iletmek istediği sorunlar ve endişeleri paylaşılır. Bebeğin topuk kanı alınır, doğumda yapılmadı ise ilk aşısı yapılır.
Bunlara dikkat!
Yenidoğandaki bazı durumlara dikkat edilmelidir. Şüphe uyandıran herhangi bir durumda, mutlaka doktora danışılmalıdır.
Sarılık: Yenidoğan döneminde derinin rengine dikkat edilmelidir. Solukluk genellikle kansızlık (anemi) nedeniyledir. Sarılığın en önemli nedeni hiperbilirubinemidir. Hiperpigmentasyon (koyu renkli deri bölgesi-özellikle erkek bebeklerde genital bölgede) hormonal bozukluğun (adrenogenital sendromun) ilk bulgusu olabilir. Kan damarı genişlemesi: Yenidoğan döneminde her çeşit hemangiom (kan damarı genişlemesi) bulunabilir. Soluk kırmızı renkte, özellikle alın, boynun ön yüzü, burun kökü, göz kapakları gibi yerleşim gösteren bu lezyonlar bebek birkaç aylık olunca solmaya başlar ve bir yaşına doğru hemen hemen tamamen kaybolurlar. Miliaria (isilik): Havanın çok sıcak olmasına veya bebeğin aşırı örtülmesine bağlı olarak ter bezlerinin gerilmesiyle meydana gelen toplu iğne başı büyüklüğünde, kırmızı-pembe renkteki deri lezyonlarıdır. Kutis marmoratus: Deride dolaşım bozukluğuna bağlı olarak ortaya çıkan ve bir mermerin üzerindeki çizgilenmeler gibi kırmızı-mor renkteki çizgilenmelere; kutis marmoratus denir.
Vücut özellikleri
Yeni doğan bebeğin görünümü çok farklıdır. Yüzü yuvarlak, başı geniş ve burnu basıktır. Vücut ısısı düşük ve göbeği düşmemiştir. Bebeğin derisi pembe ve yumuşaktır. Kas kontrolü oldukça zayıft ır. Kas yapısı henüz yeterince gelişmemiştir. Başı diğer organlara göre daha büyüktür. İskelet yapısı ise yumuşak ve esnektir. Vücutt aki bazı kemikler yeterince sertleşmemiştir. Baş çevresi 35 santim civarındadır. Baş kemikleri arasında boşluklar vardır. Bu boşluklara bıngıldak adı verilir. Bu bıngıldaklar doğumun kolaylaşmasına yardımcı olur. Bebeğin kafasında altı tane bıngıldak vardır ve en önemlisi tam tepedekidir. Bunlar 12-18 ay civarında kapanır. Zamanında doğan bebeklerde ortalama boy; 50 ile 53 santim arası, kilo; 2.5-4 kilo arasıdır. Kız çocukları erkeklere oranla daha kısa ve zayıf doğar. Sağlıklı bebeklerin göbek bağları herhangi bir müdahale gerekmeksizin genellikle 10 gün içinde düşer. Bu süre 21 güne kadar da uzayabilir. Göbeğin düşmesi 21 günden uzun sürerse doktora danışılmalıdır.
Yeni doğan bebeğin cildi
Vernik tabakası: Bebek doğduktan sonra üzerinde yağlı bir tabaka bulunur. Anne karnındayken derisini koruyan beyaz renkte, peynirimsi kıvamdaki bu maddeye verniks kazeoza denir. Bebeği soğuk, kuruluk ve enfeksiyona karşı korur. Bebek yıkandıkça bu tabaka da gider. Yeni yaklaşımlar, bu tabakanın bebek üzerinde doğumdan sonra kalmasının, onun cildini besleyeceği yönündedir.
Lanugo: Bebeklerde özellikle yüz, kulak kepçesi, omuz ve sırtt a bulunan ince, geçici kıllara lanugo denir. Bir süre sonra bu ince kıllar dökülürler. Bebeklerin yüzlerindeki milia ve miliaria'nın (isilik) enfekte deri lezyonlarından ayırt edilmesi gerekir. Milia; ter bezlerinin tıkanması ve gerilmesi ile ortaya çıkan toplu iğne başı büyüklüğünde, sarımsı-beyaz renkte, genellikle küçük gruplar halinde bulunan, çok ince duvarlı lezyonlardır.
Yenidoğan aknesi: Anneden geçen hamilelik hormonlarının etkisiyle gözlenen bir durumdur. Yanaklardan başlarlar, alna doğru ilerleyebilirler. Kısa sürede sönerler. Tedavisinde iltihabi lezyonlar varsa harici antibiyotikler kullanılır. İlerlemesi durumunda bebekte olası hormonal bozukluk araştırılır. Doğum lekeleri: Bazı bebeklerde doğum lekeleri görünebilir. Bunlar damar kökenli ya da pigment kökenli olabilirler. Cildimizde normalde bulunan kan damarları ya da pigment hücrelerinin fazla çalışmasından kaynaklanırlar. Damar kökenli doğum lekeleri hemangiomlar ve şarap lekeleridir. Deriyle aynı yüzeyde olabilecekleri gibi deriden kabarık da olabilirler. Çoğunluğu yaş ilerledikçe sönerler. Gerileme olmayan vakalarda lazer yöntemi ile tedavi edilirler. Pigment kökenli doğum lekeleri, sütlü kahve lekesi ve mongol lekesidir.
Kıyafet seçimi
Zamanında doğmuş sağlıklı bebek bezlenerek giydirilmelidir. Geçiş döneminde çift batt aniye ile sarılması gereken bebek, 24 saatlik olduktan sonra tek batt aniye ile normal ısısını idame ett irebilir. Kıyafetler kolay giydirilip çıkartılabilmeye olanak verecek özellikte, yumuşak, alerjen olmayan, tüy veya toz çıkarmayan yapıda olmalıdır. Kıyafetler alerjik olmayan sabun veya sabun tozu gibi temizleyiciler ile yıkanmalıdır. Kıyafetlerin üzerine kancalı iğne, toplu iğne, nazar boncuğu veya takı gibi bebeğe zarar verebilecek veya bebeğin ağzına koyup yutabileceği cisimler takılmamalıdır. Kıyafet seçimi elbett e mevsime ve ortamın sıcaklığına göre yapılmalıdır. İlk bir ayda bebeklerin ısı düzenleme merkezleri henüz olgunlaşmadığından vücutları ısı kaybetmeye meyillidir. Bu nedenle baş, eller ve ayaklar uygun giysilerle kapatılmalıdır. Gövde için pratik olarak önerilen "kendi giysinizin bir kat fazlası" şeklinde özetlenebilir. Bebeğe sadece yumuşak penye kıyafetler giydirilmeli, sentetik, elyaf ya da yün materyalin direkt cilde temasından kaçınılmalıdır. Bebeğin üzerine örtülecek örtünün kalınlığı da ortam ısısına göre değişebilir.
Banyo saati
Eğer hava şartları ve evin sıcaklığı uygunsa bebeğe her gün banyo yaptırılabilir. Çünkü banyo, bebeğin rahatlaması ve gelişimi açısından önemlidir. Ancak şartlar uygun değilse gün aşırı banyo yaptırılabilir. İlk banyolar için kaynatılıp ılıtılmış su kullanılması, yine enfeksiyonu önlemek açısından önemlidir. Bebek banyo yaptırılacağı zaman ortamın ısısı 24-25 santigrat dereceye artt ırılabilir. Banyo için genelde akşam saatleri tercih edilmelidir. Böylece geceyi daha sakin ve uyuyarak geçirir. Ayrıca gece gaz sancılarını gidermek ve bebeği rahatlatmak için banyo çok yararlı olacaktır. Kullanılacak suyun sıcaklığı vücut ısısı ile aynı, yani 36.5-37 santigrat derece olmalıdır. Bebeklerin cildi çok hassas ve ince olduğu için, daha yüksek sıcaklıklar yanıklara sebep olabilir. Bebek sol elin üzerine yüz üstü pozisyonunda yatırılabilir. Başparmak sol koltuk altında, işaret parmak boynun hemen altında omuzları destekleyecek şekilde, orta, yüzük ve küçük parmak ise sağ kolu kavrayacak şekilde koltuk altında olmalıdır. Bebeğin başı ve bacakları elinizin üzerinden aşağıya doğru sarkmalıdır. Ancak, kayıp düşmesini önlemek için ayakları ile küvet arasında çok az mesafe olmalıdır. Bu pozisyonda özellikle başın aşağıya doğru duruşu önemlidir. Böylece bebeğin başını yıkarken suyun kulaklarına, ağzına ya da burnuna kaçması önlenmiş olur. Uygun pozisyon sağladıktan sonra, seri ama tabii ki telaşsız hareketlerle bebeğin vücudu ıslatılmalı ve bebekler için uygun olan herhangi bir bebek şampuanı vücuduna az miktarda dökülerek köpürtülmelidir. Anne, serbest olan eliyle bebeğin sırtını, kollarını, bacaklarını, ayaklarını, karnını ve göğsünü, bebeği kavrayan el çekilmeden yavaşça ovarak yıkayabilir. Ardından ensesinden aşağıya doğru bolca su dökülerek cilt durulanır. Daha sonra başının tam üstünden su dökülür ve saçı şampuanlanarak köpürtülür. Parmak uçlarıyla hafi fçe ovarak yıkanabilir ve daha sonra yine başının tam üstünden bolca su dökülerek iyice durulanır.
Alt temizliği
Bebeklerin günde 8-10 kez dışkılaması normaldir. Bebeğin alt temizliğinde kimyasal içerikli temizleyici mendillerden kaçınılmalı, mümkün olduğunca su ile temizlik tercih edilmelidir. Kurulama sonrası uygun bir pişik önleyici krem ya da yağ ile bebek cildinin bez, idrar ve kaka ile teması önlenmelidir. Bebeğe uygun boyutt a bez kullanılmalıdır. Ciltt e kızarıklık ve pişik oluşması halinde doktora başvurulmalıdır. Öncelikle bebeğin cildi, tahriş edici kimyasal maddelere maruz bırakılmamalıdır. Alt temizliği mümkün olduğunca suyla yıkanarak yapılmalı, yıkama esnasında bebek cildine uygun bir sabun kullanılmalıdır. Altı, gerektiğince sık değiştirilerek, kuru kalması sağlanmalıdır. Pişikten korunmak için her alt değişiminde cildi koruyucu özelliği bulunan pişik önleyici kremlerden kullanılmalıdır. Bu grup kremler içinde en güvenilir olanları çinko ve vazelin içerikli olanlardır. Kremlerin özellikle cildin kıvrım yerlerine temasına özen gösterilmelidir.
Göbek bakımı
Yenidoğanın göbeği enfeksiyon ajanlarının vücuda giriş yerlerinin en önemlilerindendir. Bu nedenle uygun göbek bakımı enfeksiyon sıklığını önemli derecede azaltır. Göbek kordonu bakımı, çoğu zaman kolaydır. Önemli olan bu bölgenin kuru ve temiz tutulmasıdır. Henüz kesilmiş göbek kordonu ilk birkaç gün boyunca şişmiş ve jel görünümünde olabilir. Birkaç gün içinde kurumaya, büzülmeye ve kararmaya başlayacaktır. Ortalama 1-3 haft a içinde düşecektir. Açık bir yara görünümünde olduğu için mikroplanmaya hazır olan göbek kordonu kalıntısını, tamamen iyileşip üstü kapanıncaya kadar takip etmek gerekir. Hastanede kalındığı sürece bebek hemşiresi göbek kordonu temizliğini yapacaktır. Eve çıkarken de bu bakımın nasıl olacağı anneye gösterilecektir. Önerilen, antiseptik bir solüsyonla (sıklıkla yüzde 70'lik alkol) bu bölgenin temizlenmesidir. Alkolün etkinliği diğer ajanlara göre (povidoniyot, polimiksin, klorheksidin) zayıf olmakla beraber, göbek kordonunun kuru kalmasını sağlayıcı özelliği vardır. Göbek kordonu çıkıntısını incitmeden tutarak, göbeğin etrafındaki kıvrımlara doğru temizlemek önemlidir. Temizleme işlemi yapılırken ellerin temiz olmasına dikkat edilmelidir. Steril gazlı bez kullanılmalıdır. Pamuk kullanmaktan kaçınılmalıdır. Yumuşak hareketlerle silinmelidir. Bölgenin ıslak ve nemli kalmaması gerekir. Göbek kordonu ne kadar çok hava alır ve kuru olursa iyileşme süresi o kadar çabuk hızlanır. Bebeği bezlerken bezin ön tarafını aşağıya katlayarak bölgenin hava almasını sağlamak gerekir. İdrarla temas etmemelidir.
Tırnak bakımı
Yeni doğan bebekler ellerini ve kollarını sık sık hareket ett irdikleri için yüzlerini çizebilirler. Buna bağlı olarak bebeğin yüzüne veya vücuduna zarar vermemesi için ya tırnaklarının kesilmesi ya da bebeğe eldiven takılması gerekir. Bebeğin tırnaklarını kesmek için en uygun olduğu zaman, uyuduğu zamandır. Tırnak kesimi sırasında tırnağı çok fazla derin olmayacak ve sivri kenar kalmayacak şekilde düz olarak kesmeniz daha sağlıklıdır.
"Akan suyla yıkayın"
Yeni doğan bebeğin herhangi bir sağlık sorunu yoksa ve bulunduğu ortamın düzeni sağlanmışsa banyo yaptırılmasında herhangi bir sakınca yoktur. Göbek düşene kadar ve sonraki 1-2 gün bebeği akan suyun altında yıkamak önemlidir. Böylece su vücuttan akıp gideceği için göbeğin kirli su ile teması ve enfeksiyon riski azaltılmış olunur.
- Dr. Hakan Ongun
