Bazen ailece tanıdıklara gidilen bir ziyaret dönüşü, bazen anaokulundan eve dönüşte, bazen de markette yapılan alışverişten dönerken çocuğunuzun elinde, cebinde veya çantasında kime ait olduğunu bilmediğiniz, çeşitli objeler, oyuncaklar, şeker ve çikolata gibi yiyecekler bulabilirsiniz. Kesinlikle sizin almadığınıza ve çocuğunuza ait olmadığına da eminsinizdir. Bu durumla karşı karşıya kaldığınızda sakın endişelenmeyin. Çünkü 3-4 yaş grubundaki çocuklarda "sahiplik" kavramı yoktur. Onlar her şeyin kendilerinin olduğunu sanırlar… Uzmanlara göre küçük çocuklarda izinsiz eşya alma davranışına sık rastlanır, ama bu davranış çalma olarak kabul edilmez. Çocuğunuzun bu tarz davranışları karşısında ne yapmanız gerektiğini Psikolojik Danışman Tuğba Gürçağ Yarız'dan sizler için öğrendik.
Her şeyin kendine ait olduğunu sanma
Çocuğunuza aldığı eşyaları veya yiyecekleri nereden bulduğunu sorduğunuzda "Aldım, bu benim." gibi yanıtlar alabilirsiniz. Okul öncesi dönemdeki çocuklarda bu tarz davranışlara sıklıkla rastlayabilmekteyiz. 3-4 yaş gurubunda olan çocukların en önemli özelliklerinden biri; "benmerkezci" olmalarıdır. Benmerkezcilik, dünya üzerinde yaşayan tek ve en değerli varlığın kendi olduğunu, dünyanın kendi çevresinde döndüğünü düşünme ve bu nedenle her isteğinin, her talebinin anında yerine getirilmesini isteme anlamına gelir. Bu nedenle okul öncesi dönem çocukları, uygun koşulların oluşmasını beklemeden tüm hedeflerini o anda gerçekleştirerek amaçlarına ulaşmayı isterler. Eğer çocukların ulaşmak istediği amaç o an bir arkadaşının evinde gördüğü ve çok beğendiği pembe etekli bebek veya kırmızı yarış arabası ise; o oyuncağın kime ait olduğu, izin alınarak o oyuncağı istemek gerektiği, eğer oyuncağın sahibi izin verirse o oyuncağın alınabileceği, ancak izin vermediği takdirde oyuncağın alınamayacağı gibi faktörler çocuklar için çok önemli kriterler ve dikkat edilmesi gereken noktalar olmaz.
3-4 yaş çocuklarda mülkiyet kavramı
Okul öncesi dönem çocuğu, benmerkezci özelliğinin yanı sıra henüz "mülkiyet" kavramını da tam olarak öğrenmiş ve benimsemiş değildir. Mülkiyet kavramı, çocuğun bir nesnenin kendisine ya da bir başka kişiye ait olduğunu, kendisinin ya da diğer kişinin o nesnenin sahibi olduğunu ve onun ya da diğer kişinin izni olmadan o nesneyi alamayacağının çocuk tarafından bilinmesidir. Ancak hem mülkiyet kavramının tam olarak gelişmediği hem de benmerkezcilik özelliğinin üst düzeyde yaşandığı okul öncesi dönem çocukları, diğer çocukların ellerinden oyuncaklarını ya da farklı eşyalarını alabilmekte ve izin almadan bu eylemi gerçekleştirmekte hiçbir sakınca, ayıp veya uygun olmayan bir yön görmez. Buradaki alma davranışı, bir çalma eylemi olarak nitelendirilmemelidir. Çünkü okul öncesi dönem çocuklarının yaş dönemi özelliklerine bakıldığı zaman; benmerkezci tutum, mülkiyet kavramının gelişmemiş olması, ait olma yani "benim" ve "onun" kavramlarının anlamının tam olarak yerleşmemiş olmasıdır. Bu tip davranışların toplumca kabul görmeyen davranışlar olduğunu henüz ayırt edemez. Bu davranışın yanlış olduğunu öğrenebilmesi için çocuğun sıklıkla sosyal ortamlarda bulunması ve bu davranış ile karşılaştığı zaman çevreden gelen uyarılar ve toplumsal kurallardan bu durumun uygunsuz, beğenilmeyen ve kabul edilmeyen bir davranış olduğunu fark etmesi gerekir.
Çocukların izinsiz bir şeyler alma nedenleri
Çocukların bu izinsiz alma olarak adlandırabileceğimiz davranışının temel nedenleri; içinde bulundukları yaş döneminin en önemli özelliklerinden benmerkezcilik ve mülkiyet kavramının gelişmemiş olmasıdır. Bazı anne baba tutumları, isteklerini erteleyememe, arkadaşları gibi olma ve onlarda olan eşyalara sahip olma isteği, ilgi çekme çabası, kendini değersiz, yetersiz ve güvensiz hissetme, kendisini mutsuz eden kişilere yanıt vermek için onların eşyalarını izinsiz alma ve bu sayede onları mutsuz etme düşüncesi gibi sebeplerle bu davranış ortaya çıkabilir.
Anne baba tutumları çok önemli!
Bazı anne babalar aşırı kuralcı ve disiplinli bir tutum sergileyerek çocuklarını katı bir yaklaşım ile yetiştirirler. Bu tarz yetiştirme tutumları, çocukların anne babalarından yeterince ilgi ve sevgi alamamalarına ve duygusal gelişim yönünden gerektiği düzeyde beslenememelerine ve bu durum da çocukların dış dünyadan aldıkları nesneler ile beslenebilmelerine neden olabilir. Bu sayede çocuklar, olumsuz da olsa anne babalarının ilgisini üzerlerine çekebilirler. Aile içerisindeki keyifsizlikler, huzursuzluklar, anne-baba arası uyum problemleri ve tartışmalar, olumsuz duygular da çocukların izinsiz alma davranışına yönelme nedenlerinden bazıları olabilir. Ayrıca kardeşlerin birbirleri ile kıyaslanmaları, sürekli olumsuz özelliklerin vurgulanarak olumlu yönlerin göz ardı edilmesi gibi olumsuz durumlar da çocukların olumsuz şekillerde ilgi çekme yollarına yönelmesine sebep olur. Çocuklarda izinsiz alma davranışına; ev içinde para konusunun sıklıkla gündeme getirilmesi, koşullarda yaşanan olumsuz yönde değişiklikler veya çocukların maddi cezalar ile karşı karşıya bırakılması gibi durumlar da neden olabilir. Tüm bu gerekçeler, bize çocuğun bu izinsiz alma olayına neden yöneldiği hakkında bilgi vererek ışık tutabilir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken en önemli konulardan biri de; çocuğun bu hareketi yaparak vermek istediği mesajdır. Bu nedenle bu davranışı, çocuğu olumsuz yönde yargılayarak, suçlayarak ve eleştirerek, diğer kişilerin önünde çocukla konuşarak veya onu cezalandırarak, yaptığı hareketi ayıplayarak sonuçlandırmamalıyız. Bu tarz olumsuz yaklaşımlar, ileride daha olumsuz yaşantılar yaşamamıza ve var olan sorunun çözülmesi yerine giderek daha da büyümesine ve çeşitlenmesine neden olabilir.
Çocuğunuza sakin yaklaşın!
Eğer çocuklar uygun olmayan bir şekilde başkalarının eşyalarını izinsiz olarak alırlarsa, anne-baba olarak ilk yapmanız gereken; konuya sakince eğilebilmektir. Olay anında çocuğa bağırmak, onu suçlamak, yargılamak, olumsuz yönde eleştirmek, başka kişilerin tarafını tutarak yaptığının yanlış olduğunu herkesin önünde vurgulamak gibi yaklaşımlar kesinlikle uygun ve önerilen çözümler değildir. Çocukların ilkokul yaşına gelmeleri ile birlikte artık mülkiyet ve aidiyet kavramlarının iyice yerleşmiş olmasını beklemelisiniz. Bu yaş dönemi itibariyle izinsiz alma davranışı, bir uyum ve davranış probleminin işaretçisi olabilir. Bu nedenle, eğer bu davranış sıklıkla gerçekleşiyorsa ve anne-baba olarak çabalarınız yetersiz kalıyorsa; yapılması gereken şey bir uzmandan destek almaktır.
Hazırlayan: Aytülike Keskin
