Son beş yılda bölgedeki Uygurlar açısından genel durumun kötüleşmesi, bu mültecilerin profilini de değiştirdi. Eskiden oldukça politize Uygur şahsiyetleri ve aktivistleri ilgilendiren bu durum profil değişiminde Uygur toplumunun büyük bir kesimini içine almaya başladı. Aşırı sert önlemler içeren 'terörle mücadele' ve 'sağlam vuruş' operasyonlarının artmasıyla birlikte, ifade özgürlüğü isteyen aydınlar, din ve ibadet özgürlüğü isteyen Müslümanlar ve daha özgür bir ortamda yaşamak isteyen gençler de artık Çin'e tehdit oluşturduğu düşünülen kişiler arasına dâhil edilmeye başladı.
Ebeveynler çocuklarını her tür devlet zulmünden kurtarmak için başka ülkelere gönderirken aileler de kısıtlayıcı tek çocuk politikasından kurtulmak amacıyla ülkeden kaçmaya çalışır oldu. Dahası Çin'de yükselen ve çoğunlukla devlet tarafından desteklenen Uygur karşıtı milliyetçilik dalgası, bu ülkeyi Uygurlar için tehlikeli bir yer haline getirdi. Bu gelişmelerin sonucu olarak da bölgeden kaçan Uygur mültecilerin demografik özellikleri büyük ölçüde değişti. Günümüzde sadece siyasi aktivistler ve insan hakları savunucuları değil aynı zamanda aileler ve çocuklarda mülteci popülasyonu içerisinde önemli bir yer işgal ediyor.
Özellikle son kaçış dalgasından bu yana insan kaçakçılığı yapan suç şebekeleri ile devlet baskısı arasında sıkışan Uygur mülteciler, kendilerini pek de hoş karşılamayan Asya ülkelerinde sıklıkla tutuklanmaya ve başladı. Bazı vakalarda, komşu ülkelerden sığınma hakkı isteyen mülteciler Çin'e iade edilme tehlikesiyle yüz yüze kaldı. Örneğin, Kamboçya 2009'da 20 Uygur'u Çin'e iade etti. Bu kişiler ağır cezai kovuşturmayla karşı karşıya kaldı. Kazakistan 2011'de aynı şeyi yaparak bir Uygur'u zorla Çin'e geri gönderdi.
Şimdi değişik Asya ülkelerindeki Uygurlar da zorla Çin'e iade edilme tehdidiyle karşılaşıyor. Çin'in artan baskıları sonrasında, mülteci kamplarında zaten çok zor koşullarda yaşayan bu mültecilerin sadece özgürlüğü değil hayatları da tehlikeye girmekte.
Hâlihazırda mevcut mültecilerin geri gitmeleri durumunda yine ağır cezai müeyyidelerle karışılacakları dikkate alınırsa bu şartlarda, hem BM Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) hem de Batılı ülkeler bu mültecilerin özgürlüğüne ve hayatlarına yönelik olası tehlikeleri önlemek için kararlı biçimde hareket etmeli ve Uygur mültecilere hukuki, insani ve diplomatik yardım sağlamak için iyi örgütlenmiş ve kesintisiz bir çalışma yapmalı.
Konunun ikinci boyutu, kuşkusuz Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ndeki mevcut durumla ilişkili. Yukarıda bahsedildiği üzere, Uygur mülteci dalgasına yol açan temel sebep bölgedeki ekonomik, siyasi ve sosyal şartlar. Binlerce Uygur'un anavatanlarını terk edip sevdiklerini arkalarında bırakıp belki de bir daha kesinlikle dönemeyecekleri yurtlarından ayrılmalarının en önemli sebepleri, temel özgürlüklerin ve hakların olmayışı, kötüleşen siyasi atmosfer ve bölgede artan şiddet. Bölgeden gitmek isteyen her mültecinin hikâyesi farklı trajedileri gözler önüne seriyor.
