Son 10 yıldır genetik harita çıkarma teknolojileri çok gelişti. Peki, bu teknolojiler ne işe yarıyor ve hangi aşamadalar? E-lab Laboratuvar Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Aytaç Keskineğe ile genetik harita üzerinden yaşlılığı geciktirmek, doğmamış bebeğin genetik kimliğini tespit etmek ve hastalıklardan korunmak üzerine konuştuk.
Genetik haritası çıkarılan biri için yaşlanma sürecinin geciktirilebileceğini söylüyorsunuz, peki nasıl?
Bir insanda toplam 23 bin civarında gen vardır. Bunlar içinde insan hayatına etki eden, bir insanı bir başka insandan ayırt eden, farklılaştıran gen sayısı ise 400-500 tanedir. Bunlar sadece sarışın, esmer olmayı belirlemiyor; 40 yaşında iki kişiden birinin 60, bir diğerinin de 25 yaşında göstermesinin de sebebi. Ciltteki farkı yaratan, kolajeni sentezleyen genlerdeki farklılıktır. Genetik haritada bu tespit edildiğinde dışarıdan kolajen takviyesi yapmak mümkün.
Siz yapabiliyor musunuz burada bu işlemi?
Biz merkez olarak burada hastadan aldığımız kan örneklerini yurt dışına göndererek bu testleri yaptırabiliyoruz. Özellikle Fransa ve İtalya'da sırf genetik haritalandırma ile kişisel kozmetik üzerine çalışan gençleştirme merkezleri var.
Kaç paraya mal oluyor böyle testler?
Eskiden pahalıydı ama artık daha ulaşılabilir. Genel tüm genetik harita bin 500 euro civarında çıkarılabiliyor. Ama kanser veya saç, cilt tipi gibi daha küçük çaplı haritalar 400-500 euro'luk paketler halinde sunuluyor.
Genetik haritana göre kozmetik ve spor
Peki cilde dışarıdan genetiğine özel bir krem sürmek gerçekten işe yarar mı? Bir krem genetik yapıyı nasıl etkiler ki?
DNA'ya müdahale edemezsiniz ama cilt neyi sentezleyemiyorsa yani hangi maddeden yana yoksulsa onu takviye edebiliyorsunuz. Cilt, dışarıdan yapılan tatbiki çok güzel kabul eder. Kolajen, çeşitli enzimler ve proteinler içeren kozmetiklerle yapılıyor bu tatbikler.
Genç ve fit görünmenin başka nasıl ayırt edici genetik sebepleri var?
Mesela bir kişi düşünelim, ne yerse yesin zayıf kalıyor, bir diğer kişi de hiçbir şey yemese de kilo alıyor. Bunun nedeni, genetik olarak insanların yağ ve karbonhidrat metabolizmalarının birbirinden farklı olmasıdır. Diyete başlayan birine üstün körü diyet yoğurt, diyet süt tavsiye ederseniz kişi kilo vereceği yerde daha çok kilo da alabilir. Çünkü diyet ürünlerde yağ oranı düşük, karbonhidrat ise fazladır. Ve eğer o kişinin karbonhidrat hassasiyeti varsa, diyet ürünler tükettikçe kilo alabilir. Bir de spor konusu var. Herkes her sporu yapamaz. Gencecik yaşında pat diye kalp krizinden ölen sporcular vardır. Eğer bu sporcuların genetik haritasına bakılsa hiç spor yapmamaları gerektiği ortaya çıkardı.
Kanser, alzheimer ve parkinson tespit ediliyor
Genetik harita genellikle ne tür hastalıklar için etkili olarak kullanılabiliyor?
Kanser ailelerinde çok işe yarar. Annesinde, babasında, dayısında vs. kanser çıkan kişiler genetik test yaptırmalıdır. Özellikle genetik geçiş göstere meme, prostat, kolon, mide, ince barsak, pankreas, yumurtalık ve cilt kanserlerinin tespitinde çok işe yarar. Örneğin kişide genetik olarak meme ya da prostat kanseri çıkarsa o zaman kanser taraması için 40'ını beklemeyecek, 30'undan sonra düzenli olarak doktora gidecektir ki erken teşhis hayat kurtarır.
Ne tür yaşlılık hastalıklarını tespit edebiliyorsunuz genetik haritaya bakarak?
Alzheimer ve parkinson yatkınlığı ortaya çıkarmak ve hastalığı ötelemek hatta etkilerini zayıflatmakta çok işlevsel oluyor. Örneğin biri parkinson ya da alzheimer olacağını öğrenirse, riski azaltmak için B vitamini ve Omega 3 alır, bol bol kitap okur, bulmaca, sudoku çözer, zihin egzersizleri yapar.
Ama genetik hastalıklardan tam kaçış mümkün görünmüyor yine de, değil mi?
İyi bir genetik mirasınız varsa ve çevresel faktörleri doğru kullanırsanız yaşlanma sürecini geciktirirsiniz. 90 yaşında tenis bile oynarsınız. Ama mirasyedi gibi davranırsanız, iyi bir genetik miras bile işinize yaramaz, çökersiniz. Eğer iyi bir genetik mirasınız yoksa da çevresel faktörleri iyi kullanmanız gerekir. Örneğin iyi kolesterolünüzü yükseltemezsiniz ama kötü kolesterolünüzü düşük tutmayı başarabilirsiniz.
Psikiyatrik hastalıklarda işe yarar mı?
Şizofren genetik geçişli olduğundan çok somut olmasa da yatkınlık saptanabilir. Böyle bir şey saptandığında da hasta ataklara sebebiyet verecek ağır stres, kötü aile ortamı ve travmatik olay yaşayacağı durumlardan uzak kalmaya çalışır. Sakin bir hayat ve çevre tercih edebilir.
Anne kanından, doğacak bebeğe genetik harita
Peki, doğacak çocuk için yaptırmak mümkün mü bu testlerden?
Evet. Bu teknoloji dünyada üç senedir kullanılabiliyor. Sadece Kaliforniya'daki dört laboratuvarda bu testi yaptırmak mümkün. Biz de bu laboratuvarlardan biriyle anlaşma yapmak üzereyiz. Böylece artık bizim hastalarımız da bu bilimsel gelişmeden faydalanabilecekler.
Nasıl bir teknoloji bu tam olarak?
Normalde anne hamileyken çocukta herhangi bir anomali, mongolizm gibi problemler var mı diye amniyosentez yapılır. Anne karnında bebeğin bulunduğa boşluktan sıvı alınarak yapılır bu işler. Ancak bu travmatik bir işlemdir. Enfeksiyon, kanama hatta düşüğe sebep olabilir. Ancak artık sözünü ettiğim teknoloji ile sadece anneden alınan bir tüp kan örneği ile çocuğun genetik problemleri ortaya çıkarılabiliyor. Down sendromlu olup olmadığı anlaşılabiliyor.
Başarı oranı nedir peki bu testin?
Bir buçuk yılda Kaliforniya'daki laboratuvarlarda yapılan 600 bin testten yüzde 99.9'u başarılı sonuç vermiş. Ancak teknoloji çok hızlı ilerliyor. Bunun bir aşama sonrası, anne kanından çocuğun tüm genetik özelliklerini haritalandırmak olacak.
Nasıl yani?
Yani çocuğun saç, göz renginden tutun da boy uzunluğuna, muhtemel hastalıklarına kadar her şey tespit edilebilecek. Tabii bu etik bir süreç. Çünkü bu teknoloji, kültürlere göre erkek ya da kız bebeğin alınmasına yol açar. Ayrıca ben yeşil gözlü değil, siyah gözlü bebek istiyordum gibi şımarıklıklar bile ortaya çıkabilir.
Ürün Dirier