İran sonrası yeni dünya

Marilla Erçik / Aktuel.com.tr

İran ve ABD'nin yeni pozisyonu dünyayı nasıl etkileyecek?
TAHA DAĞLI-KANAL 7 DIŞ HABERLER MÜDÜRÜ
"BATI'DA İRAN ALGISI DEĞİŞTİ"
İran ile Batı arasındaki bu uzlaşı bir sürpriz değildi. Haziran ayında İran'da seçim oldu ve Ahmedinecat'ın ayrılığından sonra reformcuların desteğini alan Hasan Ruhani Cumhurbaşkanlığına seçildi. Ruhani'nin geldiği günden bu yana Amerika ve Avrupa'da ılımlı bir İran havası estirildi. Eylül ayındaki BM toplantıları için Amerika'ya giden İran heyeti ile müzakereler konusunda anlaşıldı. O ziyarette İran Dışişleri Bakanı Zarif, ABD Dışişleri Bakanı Kerry ile görüştü ve İran'daki devrimden sonra ilk kez iki ülkenin Devlet Başkanları telefonda da olsa temas kurdu. Cenevre'deki uzlaşıya kadar sürekli İran'ın artık Batı için tehlikeli olmadığına dair mesajlar verildi. Kısacası Batı'daki İran algısı bir anda değişti. Çünkü Amerika, İran'ın içinde olduğu yeni bir Ortadoğu denklemi kuruyor. Bu denklemde İran'a karşı gibi dursa da İsrail de yerini alacak. Rusya'nın da bir pozisyonu olacaktır mutlaka. Zaten Suriye krizinin çözümü için ikinci Cenevre Toplantısında da karar kılındı. Artık Ortadoğu'da yeni bir sürece giriliyor.

SERDAR KARAGÖZ – SABAH GAZETESİ DIŞ HABERLER MÜDÜRÜ
"BARIŞA İKİ TARAFTA MECBUR"
Genel olarak yumuşama sürecinden bahsetmek mümkün. Bölge zaten bir başka savaşı daha kaldırabilecek durumda değil. Batı'nın da yeni bir cephe açabilecek pozisyonu yok. Barış ve yumuşama her iki tarafın da mecbur kaldığı bir seçenekti. Her iki tarafta bu anlaşmaya gelinen noktada pek çok bedel ödedi. Ekonomik olarak savaş ABD için sürdürülebilir bir şey değil. İran'da da yaptırımlar nedeniyle büyük sosyal sorunlar yaşanıyor. Bundan sonra mesele sürecin devam ettirilmesi ile ilgili olacak. Anlaşma zor yapıldı ama onu devam ettirebilmek çok daha zor olacak. ABD iki müttefikini İsrail ve Suudi Arabistan'ı bu süreçte karşısına aldı. Her iki ülkenin süreci sabote etme girişimleri olacaktır. İran'a "hataya zorlama" stratejisi güdeceklerdir. Bu anlamda bölgede soğuk savaş taktiklerinin uygulandığı örtülü bir çatışma atmosferi bizi bekliyor. Şunu da belirtmemiz lazım; Batı ülkeleri İsrail ve Suudi Arabistan'a rağmen İran'ı uluslararası sisteme entegre etmeye çalışır bir pozisyonda olsalar da kafalarında İran'a karşı hep bir şüphe taşımaya devam edecekler.

MUSTAFA GÜVENÇ - TÜRK ARAP İLİŞKİLERİ MERKEZİ GENEL KOORDİNATÖRÜ
"İSRAİL'E AĞIR BİR TOKAT GELDİ"
İran ile uzlaşma sağlanması uluslararası politika için mühim bir hamle olsa da sanki dünyada tüm sorunlar çözülmüş gibi bir hava estirmek fazla abartı olacaktır. 5 + 1 koalisyonu, İran'ın bir türlü denetlenemeyen nükleerinin savaş aygıtlarına dönüşmesine mani olmak için tesislerini inceleme fırsatı araması ve öte tarafta İran'ın yeni liderinin ekonomik ambargoyu delmek hevesi Cenevre'de palas pandıras bir anlaşma doğurdu. Bu anlaşma üç senedir gergin olan uluslararası politika platformunu yumuşatmak kabiliyetine sahip olduğu gibi yeni sorunlara da gebe olabilir. Uluslarası kamuoyu ilişkilerini güncelleyen İran, Suriye politikasını revize etmediği takdirde Esad'ın eli güçlenecek ve katliamlarını artırmak fırsatı yakalayacaktır. Diğer tarafta ABD dış politikasının yeni vizyonu Başkan Obama'nın artık seçim kaygısı taşımaması ile doğrudan ilgilidir. Özellikle ikinci döneminde Obama'nın medyanın kuşatmasına ve lobi kuruluşlarının baskısına prim vermeden özgür hareket etmesi bekleniyordu. Obama bu hamleyi Demokrat partinin oy dengelerini gözeterek adım adım gerçekleştirdi. İsrail'in zalimce uygulamalarına karşı Obama'nın ekibi ilk defa sert bir tepki gösterip yerleşimlerin hukuksuzluğunu vurguladılar. Yerleşimler ve İran ile uzlaşma adımları ABD dış politikasının suret değiştirdiğinin bir karinesi. Bu durum dünyayı etkileyecek büyük bir hadise olmamakla birlikte 60 senedir katliamları himaye edilen İsrail'e ağır bir tokattır.

Türkiye'nin önündeki yeni fırsatlar ve tuzaklar neler?
TAHA DAĞLI-KANAL 7 DIŞ HABERLER MÜDÜRÜ
"AMERİKA'DAN TÜRKİYE'YE GÖNDERME"
İran'la Batı'nın barışması, ilk bakışta Türkiye'ye bir mesaj gibi algılanıyor. Ancak müzakere ile birlikte İran'a yönelik ambargonun kaldırılması direk Türkiye'ye olumlu yansıdı. Bunun yanı sıra Amerika'nın İran'ı oyunun içine alarak Türkiye'ye bir gönderme yaptığı da kesin. Neticede Türkiye son bir yıldır Ortadoğu'da tamamen Amerika'dan bağımsız bir dış politika izliyor. Tabi bu bir mesaj da olsa Türkiye'nin İran'la uzun soluklu bir ilişkisi var. 2010'da NATO ve ABD'nin radar üstleriyle Ankara-Tahran arasında bir gerginlik yaşanmıştı. Bunun üzerine ikinci ayrılık Suriye konusunda geldi. Ancak bu iki görüş ayrılığı dışında İran ile Türkiye arasında gözle görülür başka sorun yok. Zaten radar konusu kapandı. Bundan sonraki süreçte Suriye krizinin çözümü için atılacak adımlar da Türkiye-İran ilişkilerinde belirleyici olacaktır. Kaldı ki Türkiye alternatif olarak Irak'taki Şii hükümetle ilişkilerini düzeltti. Irak'ta hem Kürt hem de Bağdat yönetimiyle hem ticari hem de siyasi bazda çok önemli gelişmeler yaşanıyor. Özetle yeni süreçte Türkiye tek seçenekli değil. Alternatifli politika izliyor, isterse İranlı denklemin içinde olur, istemezse kendi denklemini kurabilir.

SERDAR KARAGÖZ – SABAH GAZETESİ DIŞ HABERLER MÜDÜRÜ
"TÜRKİYE'NİN EKONOMİSİ OLUMLU ETKİLENECEK"
Her şeyden önce Türkiye 2010'da aktif bir biçimde savunduğu İran'ın nükleer programının diplomasi yolu ile denetlenebileceği tezinde haklı çıkmış olmanın verdiği bir özgüven ile hareket edecek. "Türkiye Cenevre sürecinde masada yoktu Türkiye kenara itildi" şeklindeki bir yaklaşım eksik ve kusurlu bir yaklaşım. Algı düzeyinde hem İran'ı hem de P5+1'i Cenevre'ye götüren yoldaki en önemli dinamiklerden biri 2010 yılında Brezilya ve Türkiye'nin başlattığı insiyatiftir. Diplomatik çözüm için hiçbir umudun olmadığı bir dönemde bu insiyatif her iki tarafa da umutlanma cesareti vermiştir. Türkiye'nin ısrarla vurguladığı sorunların çözümünde uzlaşma ve diplomasi kendine ancak İran'daki yönetim değişikliğinin ardından bir fırsat bulabilmiştir. Türkiye'nin destek verdiği bu süreç olumlu bir seyirde devam ederse ABD-Türkiye ilişkilerinde bu konu özelinde yeni bir yakınlaşma başlayacaktır. Suudi Arabistan ve İsrail'den sert eleştiriler alan ABD, bölgede İran konusunda kendine destek veren tek ülke olan Türkiye'nin hassasiyetlerini daha da önemser bir pozisyon takınacaktır. Ben Bu anlamda Türkiye-ABD ilişkilerinde İran konusu merkezinde daha güçlü bir işbirliği ve ortak hareket etme arzusu olacağı düşüncesindeyim. Başka fırsatlar da var. İran'a yaptırımların azalması ekonomik olarak Türkiye'yi olumlu etkileyecektir. Yaptırımlar nedeniyle aksayan ticaret ve oluşan negatif hava dağılacak, İran ile ticaret yapma fikri pek çok işadamının gündemine tekrar girecektir. Bir diğer olumlu durum Suriye krizinin çözülmesinde yaşanabilir. Kaybedecek bir şeyi olmayan İran ile uzlaşmak zordur ama kaybedecek çok şeyi olan bir İran, Suriye konusunda gelen baskılara daha fazla dayanmama yolunu tercih edebilir. Yaptırımların azalması ile İran ekonomisinin rahat bir nefes alması onun Esad rejimine verdiği kayıtsız-şartsız desteğinin azalmasına neden olabilir. Suriye krizinin çözümü için bir umut olan Cenevre 2 toplantısına İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif'in katılma arzusu da İran'ın masada çözümü tıkayan değil çözümü isteyen bir taraf olma stratejisinin başlangıcı olarak okunabilir.

MUSTAFA GÜVENÇ - TÜRK ARAP İLİŞKİLERİ MERKEZİ GENEL KOORDİNATÖRÜ
"İKİ ÜLKE İÇİN DE FIRSAT"
İran ile 5+1 koalisyonunun anlaşmasında Türkiye'nin tavrı açık ve net. İki - üç senedir Türkiye İran arasında yaşanan bazı ihtilaflar bu gerçeği değiştirmiyor. Zira Türkiye dış politikasını belli bir gelenek ve ilkeler etrafında yürütüyor, bu ilkeler İran'a veya başka ülkelere adavet duymayı engeller. Zaten baktığınız vakit 2010 senesinde Türkiye büyük bir çaba göstererek Tahran anlaşmasına olanak tanıdı. Fakat Yahudi lobilerinin Obama'yı manipüle etmesiyle bu anlaşma yürürlüğe giremedi. Türkiye uzun yıllardır İran'ın normalleşmesini ve teokratik vasfından ziyade demokratik karakterini ön plana çıkarmasını temin etmeye çalıştı. Katı bir teokrasiyle dünyaya sırtını dönen bir yönetim yerine her tarafla diyaloğu olan ve açık toplum yapısına sahip bir İran daima Türkiye'nin tercihi olmuştur. Şayet böyle bir İran tablosu var olsaydı Suriye'deki yıkım gerçekleşmeyecekti. Bu anlaşma Türkiye İran yakınlaşmasına vesile olacağı gibi aradaki ticari ilişkilerin hacmini daha da ileriye taşıyacaktır. Bu iki ülke için bir fırsattır.

İsrail için nasıl bir süreç olacak?
TAHA DAĞLI-KANAL 7 DIŞ HABERLER MÜDÜRÜ
"İSRAİL BAĞIRMAKTAN İLERİ GİDEMEYECEK"
İran'la Batı arasındaki müzakerede en can alıcı nokta İsrail. İsrail her ne kadar İran'dan rahatsız olduğuna dair yüksek sesle açıklamalar yapsa da bağırmaktan ileri gitmeyecekler. Aslında Ruhani liderliğindeki İran şu an için İsrail için bir risk teşkil etmiyor. Bunu Netanyahu da biliyor. O halde ne diye anlaşmayı "tarihi hata" olarak niteliyor ve Ruhani için "kuzu postundaki kurt" yorumlarını yapıyor? Bunun tek izahı var o da iç politika. Çünkü Netanyahu yıllardır düşman ilan ettikleri İran'la bir çırpıda el sıkışmanın izahını İsrail halkına yapamaz. İsrail, bu yeni süreçte Amerika ile birlikte oyunun içinde kalmaya devam edecek.

SERDAR KARAGÖZ – SABAH GAZETESİ DIŞ HABERLER MÜDÜRÜ
"ABD – İRAN İLİŞKİLERİ SOĞUYADABİLİR"
İsrail bölgede "tahrik edici stratejiler" izleyebilir. Ayrıca İsrail'in konuyu Amerikan iç siyasetine taşıyacağını düşünüyorum. 2014 yılında ara seçimler var. Ve bu ara seçimler Obama için çok önemli. Kongredeki dengeler Obama'nın son iki yılına şekil verecek. İsrail kontrolü altındaki dinamikler ile ABD ara seçimlerine ilişkin stratejiler geliştiriyor. Bu nedenle ABD-İran ilişkilerinde 6 ayın sonunda yeni bir soğuma sürecine girilme ihtimalini de masada tutmak lazım.

MUSTAFA GÜVENÇ - TÜRK ARAP İLİŞKİLERİ MERKEZİ GENEL KOORDİNATÖRÜ
"ANLAŞMA İSRAİLE DARBE OLDU"
İsrail son yıllardaki katliamları ve yerleşim inşaatlarıyla dünya ülkelerini bezdirdi. Daha önceleri Hamas'ın direnmesi ve ağır bombardımanlara füzelerle karşılık vermesi İsrail'in uluslararası kamuoyunu gerçekleştirdiği katliamlara duyarsız kalmasına gerekçe oluyordu. Fakat Türkiye'nin başarılı bir diplomasiyle Hamas hareketini saf siyaset kanallarını kullanmaya ikna etmesi İsrail'in oyunlarını ve dünya kamuoyunu aldatan siyonist emellerini açığa çıkardı. İsrail'in barışı sağlaması muhtemel iki ülke çözümünü hiç arzu etmediği yerleşimleri hızlı bir şekilde artırma girişimiyle belli oldu. Filistin halkını mitolojik inançlar uğruna tamamıyla yok etme girişimi artık bir çok ülke tarafından reddediliyor. Avrupa Birliği ilk defa İsrail'e yapılan yardım fonlarının şartlarını gözden geçiriyor. Aynı şekilde ABD tarihinde ilk defa yerleşimlerden ötürü sert bir üslup kullandı. Türkiye'de aynı şekilde İsrail'in bu saldırgan tavrı yüzünden ilişkisini azalttı. İran'la anlaşma sağlanması ise İsrail'e en büyük darbe oldu. Bu sürece gelinmesinde Türkiye'nin katkıları yadsınmayacak derecede büyüktür. Zira İsrail'in hegomanyasını kırmak ve anlaşmaya yanaşmayan kibirli yüzünü açığa çıkarmak Türkiye'nin ikna edici üslubuna borçluyuz. İran anlaşmasının esasen görünmeyen yüzünde Türkiye'nin rolü oldukça fazla.