Kabe-i muazzama, Mekke ve Medine'nin 100 yıl önce çekilen fotoğrafları, bugünle kıyaslandığında inanılmaz değişimi ortaya koyuyor. Fotoğrafların çoğunda yer alan Osmanlı eserlerinden günümüzde geriye hiç bir şeyin kalmaması dikkat çekerken, Cennetul mualla fotoğraflarında bugün yok olan türbeler bariz şekilde görülüyor. Kabede tavaf alanı içinde yer alan kütüphane, muvaakkithane (namaz vakitlerinin belirlendiği yer) mezheplere ait yerler ve kalelerin yerlerinde onlarca katlı plazalar yükseliyor. Kabe-i muazzamayı sel götürmesine rağmen yüzülerek yapılan tavaf ise ilgi çeken kareler arasında.\n\nDünya dengelerinin tamamen Osmanlıların aleyhine döndüğü bir devirde tahta çıkan Sultan II. Abdülhamid, Osmanlı coğrafyasını fotoğraflardan takip etti. Günümüzdeki mobese sisteminin bir benzerinin bizzat padişah tarafından fotoğraflarla yapıldığını görülüyor. Fotoğraflar sayesinde Mısır'dan Balkanlar'a, Arabistan'dan Kafkaslar'a kadar geniş bir coğrafyayı tanıma imkanına sahip olan sultan, kendisinin gitme imkanı bulamadığı yerleri ve buralarda yapılan faaliyetleri fotoğraflardan öğrenmiş.\n\nSultan Abdülhamid'in çektirdiği fotoğrafların yanısıra Medine Müdafi Fahrettin Paşanın bizzat kendisi tarafından çektiği fotoğraflar da ilgi çekiyor. Mekke Medine'nin asır önceki fotoğrafları yaşanan değişimi göstermesi bakımından da ayrı bir önem taşıyor. Fotoğrafların pek çoğunda bulunan Osmanlı eserleri günümüzde bulunmuyor. Mekke'yi koruyan Hint ve Fülfül Kalelerinden sonra 2001 yılında Ecyad Kalesi'nin de yıkılması ile Mekke'deki Osmanlı izleri iyice azalmış bulunuyor. Tavaf alanının içinde bulunan Kütüphane, Muvakkithane (Namaz vakitlerinin belirlendiği yer), Minber, mezheplere ait yerler ve diğer yapılar tamamen kaldırılmış durumda. Tavaf alanında Osmanlıdan geriye Revaklar ve Kabe'nin üzerinde bulunan altınoluktan başka bir eser kalmadığı görülüyor.\n\nMekke'de bulunan ve Hz. Muhammed'in (s.a.s.) annesi Hz Amine; eşi Hz. Hatice; amcası Ebu Talip ve Mekke'de vefat eden diğer yakınlarına ait Cennet'ül Mualla Mezarlığı fotoğrafında Osmanlıların yaptırmış olduğu türbeler gözükürken günümüzde Cennet'ül Mualla Mezarlığı dümdüz bir vaziyette bulunuyor. Bu gün Medine'de Mescid-i Nebevi'de bulunan Osmanlı eserlerinin pek çoğu kaldırılmış durumda. Kanuni zamanında yaptırılan surlar yıkılmış, karakolhaneler, kışlalar da ortadan kaldırılmış.\n\nFahreddin Paşa'nın çektiği Medine fotoğraflarına göre ise, o dönemin şehir merkezi Melaha Meydanı değişimden nasibini almış. 1900'lerde az bir nüfusa sahip Medine günümüzde modern görüntüsüyle koca şehir. Peygamber mescidi ancak minareleriyle fark ediliyor. Beş minaresiyle görülen mescidi nebevinin minare sayısı günümüzde iki katı. Fotoğraf kaarelerinde müslümanlar ve Osmanlı askerleri yeşil kubbe altında yatan peygamberimizi selamlamak için bir nolu selam kapısından giriyor, karşısındaki babül bakiden çıkıyor.\n\nHicaza büyük önem veren Osmanlı'nın Surre alayının nasıl karşılandığını gören kareler de ilgi çekiyor. İstanbuldan çıkan alayın ilk durağı Mekke, Mekke halkı üç dört aylık yoldan gelen misafirlerini karşılıyor. Osmanlı döneminde Kabe'nin örtüsü Mısır'da yaptırılıyordu. Son zamanlarda İstanbul ve Bursa'da örülmeye başlandı. Develerle taşınan hediyelerin başında kabenin örtüsü geliyordu.\n\nFahreddin Paişa'nın kaydettiği fotoğraflarda Medine'de askerlerimizin bayramlaşması, Medine'de düşen Pilot Fazıl Bey'in hilali ahmer uçağı ve yardıma gidenlerin fotoğrafları, Medine'den Kuba mescidine doğru giden yeni açılan yola ray, Mehmetçiğin Babüsselamdan peygamberimizin huzuruna girmesi dikkat çeken kareler.\n\n \n\nIHA
