69 yaşındaki Sami Kemal Partal, kemik tarak ustası. Hikâyesi de oldukça eski. Daha 14 yaşında iken tavsiye üzerine tarak ve kol düğmesi yapılan atölyeye çırak veriliyor. Uzun yıllar çalışıyor. Önce ustasıyla ayrı bir atölye açıyor. Daha sonra 1972 yılında kendi atölyesini kurup yoluna yalnız devam ediyor. Tamı tamına 54 yıldır bu işle uğraşmakta. Hâlâ da tek başına küçük atölyesinde kemik tarak üretmekte... İstanbul tarağı ve kemik tarak yapan tek ve son usta olan Sami Kemal Bey'in atölyesine konuk olduk. Meslek yolculuğundan ve kemik tarağın yapım aşamasından konuştuk. Kemal Usta "1965'ten beri bu işi yapıyorum. Tarak ve kol düğmesi yapılan dükkâna çırak olarak gönderildim. Saraya tarak yapmış ustaların yanında çalıştım. Daha sonra bir ustamla birlikte atölye açtık ve sekiz yıl birlikte çalıştık. Ama şu an tek çalışıyorum" diyerek işe nasıl başladığını anlatıyor. Dükkânda sepetin içindeki boynuzlar dikkatimi çekiyor. Sormadan edemiyorum. İçinde koç, manda ve boğa boynuzları varmış.
32 FARKLI İŞLEMDEN GEÇİYOR
"Nasıl yapılıyor peki bu kemik tarak?" diye soruyorum. Partal, "Kemik tarak, seçkin kemik boynuzlardan yapılır. Yapısının düzgün olması önemli. Çünkü çok işçiliği var. Önce kurutuluyor ve doğal ortamda en az altı ay bekletiliyor. Bekletildikten sonra baskı ile plaka haline getiriliyor. Daha sonra plakanın ne olacağına karar verip tarak ve düğme olacakları ayırıyoruz." diye cevaplıyor. Bir tarak 32 farklı işlemden geçiyormuş. Kesim, açma, sıkma, tesviye, kazıma, törpüleme, diş aralığı yapma, zımpara gibi... En son da cila işlemi ile bitiyor. Usta uzanıp hemen oradan rastgele bir boynuzu alıyor ve ne tarağı olabileceğini anlayıp söylüyor. "Bundan iyi bebek tarağı olur." diyor. Bir tarağı ortalama iki saatte yapıyormuş. En iyi tarak da koç ve yaşlı boğanın boynuzundan oluyormuş. Partal, "Dünyadaki taraklara baktığımızda en iyi tarak İstanbul tarağıdır" diye ekliyor.
HER SAÇIN AYRI TARAĞI VARDIR
Rastgele her kemikten tarak yapılamayacağını söyleyen Partal, "Binlerce tarak ürettim. Ama seri bir iş değil. Çünkü her desenden bir tane olur. Taklitlerini yapmak mümkün değil. Ama fabrikalar seri üretim yapıyor. Bütün taraklar aynı. Yurt dışında enjeksiyon ile yapıp kemik tarak yazıp insanları kandırıyorlar. Hepsi imitasyon ürün. Kemik tarak parmak izi gibidir ikincisi olmaz. Ve kemik tarağın tadını hiçbir tarak vermez" diyor. Aslında her saçın ayrı bir tarağı varmış ve bir tarağın her saça kullanılması doğru değilmiş. Partal, "Tarağı alacak kişinin önce saç yapısını soruyorum. Düz, kıvırcık, dalgalı ve permalı bir saçı varsa ona göre tarağın dişini kesiyorum. Standart bir tarak yoktur. Ya kemik tarak kullanın ya da eliniz ile saçınızı açın diyorum. Plastik tarak kullanılmasını önermiyorum. Ben hayatım boyunca hiç plastik tarak kullanmadım." diyor.
KAŞINTIYI VE KEPEĞİ ENGELLİYOR
Kemal Usta, artık kültürlü ve bilinçli insanların kemik tarak kullandığını söylüyor. Bir de cilt doktorlarının tavsiyesi üzerine kullananlar oluyormuş. Kemik tarak kullanmanın faydalarını ise saymakla bitiremiyor. Partal, "Kemik tarağın en önemli faydası statik elektriği alır, kaşıntıyı önler, kepek oluşumunu engeller, saçı besler, güzelleştirir ve saç diplerine kan gelmesine yardımcı olur. Çünkü kemik tarak da binlerce saçın birleşiminden oluşur. Doktorlar da kemik tarak kullanmanın daha sağlıklı olduğuna dair açıklamalar yapıyor." O an aklına atölyeye gelen bir müşterisinin hikâyesi geliyor. "1994 yılında dükkânıma yaşlı bir adam geldi. Elinde 1940 yılında aldığı aşına aşına küçücük kalmış bir kemik tarak vardı. Dükkânımı araştırıp bulmuş. 'Bu tarak sayesinde bu saçlarımı korudum hayatım boyunca başka tarak kullanmadım' dedi. Ve tekrardan kemik tarak yaptırdı." Mesleğin en parlak dönemlerini de hatırlamadan edemiyor. "Bir dönemler baya yoğundu işler. Eskiden kemik taraklar Mahmutpaşa'da Kaşıkçı Han'da yapılırdı. Tarakçılar Sokağı'nda küçük dükkânlar satış yeriydi. Biz de burada yapıp oraya gönderiyorduk. Ya da sipariş alıp yapıyorduk. Şimdi böyle bir şey kalmadı. Ama son zamanlarda el sanatlarına olan ilginin arttığını söyleyen Partal, "Geçen hafta dördüncüsü düzenlenen Etnospor Kültür Festivali'ne yaptığım taraklar ile katıldım. Taraklara ilgi oldukça yoğundu. El sanatları kurslarına da boynuz plakalarını veriyorum. Onlar da bu plakalardan vazo, kolye gibi tasarımlar yapıyor. 25-30 çeşit tarak yapabilen Kemal Usta'nın taraklarının fiyatı 30-150 TL arasında değişiyor.
HİLAL TAŞ
