Oyun çocukların doğasında var ve hayatlarının tamamı onlar için bir oyun gibi. Yatıp kalkıp oyun oynayan çocuklar için bu, aslında onların kendilerini ifade ediş biçimi. Oyun; çocukları anlayabilmenin en etkili yollarından biri olarak keşfedildiğinden bu yana da, bir psikoterapi yöntemi olarak uygulanıyor. 2-12 yaş arası çocuklarda uygulanabilen oyun terapisinin ülkemizde gittikçe yaygınlaştığını belirten Hedefe Psikolojik Danışmanlık'ın kurucusu Klinik Psikolog Nurten Sancak ve Çocuk ve Aile Terapisti Psikolog Yegan Özcan, bu terapi yönteminin çocukların hareketli yapısına daha uygun olduğunu ve bu sayede çocukların terapiye istekle devam ettiğini söylüyorlar. Hedefe'de ebeveyn-bebek iletişimini kuvvetlendirmek ve ebeveynlere bebeklerinin gelişimlerini oyun yolu ile nasıl destekleyebileceklerini göstermek amacıyla kurdukları "çocuklara yönelik oyun grupları"nda da temel yaklaşım olarak oyun terapisi tekniklerini kullandıklarını belirtiyor Psikolog Nurten Sancak ve "Bu oyun grupları sayesinde, henüz ortaya bir sorun çıkmadan, çocuklara gelişim süreçlerini sağlıklı bir şekilde geçirebilmeleri için destek olabiliyoruz" diye de ekliyor. Oyun terapisinin ayrıntıları ve çocuklara yönelik diğer çalışmaları hakkında merak ettiğimiz soruları Klinik Psikolog Nurten Sancak ve Çocuk-Aile Terapisti Psikolog Yegan Özcan'a yönelttik.
Oyunun çocuk gelişimindeki önemi nedir?
Zeka gelişiminin temelleri erken çocukluk döneminde atılır. Bu dönem içerisinde, bebeklikten itibaren çocukların çeşitli uyaranlara maruz kalması, yani farklı deneyim, görüntü, ses ve dokular ile sıklıkla karşılaşıyor olması, zeka gelişimini ve elbette beraberinde dil, sosyal ve fiziksel gelişimlerini olumlu yönde etkiliyor. Uyaran eksikliği ile büyüyen çocukların gelişimsel sıkıntılar ile karşılaşma olasılıklarının yüksek olduğu araştırmalarca kanıtlanmıştır. Elbette çocukların yeni uyaranlar ile karşılaşma, kendi bedenleri ve becerilerini keşfetme, tanıma ve elbette sosyalleşmeleri oyun yolu ile mümkündür. Oyun, normal gelişim gösteren bir çocuğa kazandırılacak bir kavram değildir. Çocuğun doğasında vardır. Oyun yolu ile dünyayı ve kendini keşfeder çocuk. Oyun ve oyuncaklar, çocukların düşünme ve fiziksel becerilerinin gelişmesi, özgüven kazanması ve sosyalleşmesi adına kritik öneme sahiptir.
Bebekler oyun oynar mı?
Elbette oynar. Oyun insan yavrusunun tek iletişim aracıdır. Anne karnındaki tekme, ilk aylardaki "farklı" ihtiyaçlar sebebi ile olan ağlamalar, yavaş yavaş başlayan gülümsemeler hep, oyunun temelleridir aslında.
Oyun terapisi nedir? Nasıl uygulanıyor?
Oyun terapisi, çocuklarda görülen duygusal zorlukların, uyum ve davranış sorunlarının veya psikosomatik (psikolojik kökenli fiziksel hastalıklar) sorunların, doğal oyun ortamında kendilerini ifade etme gerçeğine dayanır. Amaç, sorunları olan çocuğun kendi ruhsal yaşantısında belirli ve gerekli değişiklikleri yapabilmesini sağlamaktır. Oyun terapisi ile çocuğun kişilik yapısında, dışavurum, içgörü, gerçeklik değerlendirmesi sağlaması ve çocuğun enerjisini olumlu alanlara yönlendirmesi amaçlanır. Aslında oyun terapisinin uygulaması ekollere göre farklılık gösterir. Ancak genel çerçevede tanımlarsak; öncelikli olarak güvenli bir ortam yaratan eğitimli bir oyun terapisti ile çocuklar istedikleri gibi oynamaya cesaretlendirilirler. Çocukların duygusal problemlerini ifade etmelerine yönelik çok çeşitli oyuncaklar çocuklara sunulmuştur. Oyun terapisi odası ve içindeki malzemeler/oyuncaklar belirlidir. Bunlardan bazıları; kuklalar, oyun evleri, minyatür tiyatrolar, oyun hamurları, kağıt ve renkli kalemlerdir. Bu sayede çocuklar; sanat, kum, hayal gücü gibi oyun terapisinin çeşitli araçlarını kullanarak kendilerini ifade etme şansına sahip olurlar. En çok uygulanan tekniğin rol oyunları olduğunu söyleyebiliriz. 6 yaşından büyük çocuklarda konuşma da yapılır. Çalışma esnasında zor deneyimler ve durumlar tekrar canlandırılır ya da figürlerle ve resimlerle ortaya konur. Çocuklar bu sayede negatif duygularını yeniden yaşarlar ve terapistin yardımıyla üzerinde çalışma şansı bulurlar.
Kaç yaşından itibaren başlanabiliyor?
Oyun terapisi genel olarak 2 yaş çocukları ile başlar ve neredeyse 12 yaşa kadar devam eder. Ancak bu yöntem ergenlerde de kullanılabilir. Bununla birlikte Kum Terapisi ve Kukla Terapisi yetişkinlerde de kullanılan ve etkili sonuçlar veren oyun terapi yöntemlerindendir.
Kaç yıldır uygulanıyor?
Oyun terapisinin ilk ortaya çıkışı çocuk psikoterapisinin çıkışına denk gelir. Terapötik (tedavi edici) oyun fikrini psikoterapi literatürüne sokan ilk kişi Sigmund Freud'dur. Oyun terapisinin yaklaşık 100 yıllık bir tarihi bulunur. Günümüzde hem oyun terapisi yaygınlaşıyor hem de oyun terapisi ekolleri gün geçtikçe çeşitleniyor. Oyun terapisini yaygınlaştırmak adı ile iki büyük oyun terapisi organizasyonu kurulmuştur. Bunlardan ilki APT (Association for Play Therapy) diğeri ise PTI (Play Therapy International)'dır. Oyun Terapisi, 1930'lu yıllarla birlikte gelişirken Türkiye'de oyun terapisinin kullanımı ne yazık ki geç olmuştur. Psikoterapinin ülkemizde yaygınlaşması 2000'li yıllarda gerçekleşmiştir. Ülkemizdeki Oyun Terapisi Derneği ise 2012 yılında kurulmuştur.
Oyun terapisi ile hangi sorunlar üzerinde çalışılabiliyor?
Çocukların yaşadığı tüm sıkıntılarda kullanılan bir yöntemdir oyun terapisi... Çocukluk çağı depresyonu, kaygı problemleri, takıntılar, davranış problemleri, gelişimsel problemler, dürtüsellik, öfke patlamaları, okulda yaşanan güçlükler, düşük özgüven, anne-baba ile ilişkiler, kardeş ile ilişkiler, akran problemleri, fiziksel bir nedeni olmayan mide-karın ve baş ağrıları ya da mide bulantıları, içe kapanıklık, boşanma sürecikardeş doğumu-evlat edinilme gibi yaşamsal krizler ve travma yoğun olarak çalışılan durumlara örnek gösterilebilir.
Oyun terapisine ebeveynler de dahil oluyor mu?
Çocuklarla yapılan her türlü çalışmada olduğu gibi oyun terapisinde de ailenin katkısı en önemli unsurdur. Çünkü çocukta değişim ve/veya iyileşme görebilmenin tek yolu aile desteğidir. Bu sebeple terapist, aileler ile düzenli görüşmeler yapar. Terapist uygun görürse kimi zaman aileyi de oyuna davet eder. Ayrıca terapist, ailelere çocuklarının terapi sırasındaki iyileşme süreçlerine yardımcı olacak ve terapi odası dışında uygulayabilecekleri tavsiyelerde bulunur. Oyun terapi ekollerinden biri olan Filial Oyun Terapi tekniğinde ise anne-baba katılımı terapinin asli temelini oluşturur.
Diğer terapi yaklaşımlarından avantajlı yanları var mı?
Çocuklar ile çalışırken oyun terapisi kullanılmasının avantajlarını, daha doğrusu nedenlerini şu şekilde özetleyebiliriz: Çocuklar çok hareketlidir ve 45 dakika olan seans süresince oturmak, onlar için güç ve aktüel sıkıcıdır. Oyun terapisi seanslarında çocuklar hareket halindedirler. Dolayısıyla bu terapi ,çocukların hareketli yapısına daha uygundur. Çocuklar, içinde eğlence olan ve keyif aldıkları etkinliklere katılmak isterler. Klasik terapi yöntemleri ise çocuklar için eğlenceli değildir. Bu nedenle çocukların terapiye istekle devam etmemesi, süreci olumsuz etkileyebilir. Oyun terapisi ise genel olarak eğlencelidir ve bu terapilerde çocuğun terapiye devamı daha kolay sağlanır. Son olarak, hem kelime haznelerinin darlığı hem de sözel ifadeyi gerektiren bilişsel süreçlerine dair gelişim aşamasında olmaları (duygularını yetişkinler gibi adlandıramamaları) sebebiyle çocuklar kendilerini kelimelerle tam olarak ve rahatlıkla ifade edemezler. Bu sebepledir ki duygu, düşünce ve sıkıntılarını oyun ve oyuncaklar aracılığı ile aktarmaları onlar için çok daha kolay ve işlevseldir
Peki, uyguladığınız oyun gruplarında da oyun terapisi yaklaşımı üzerinden mi ilerliyorsunuz? Bu gruplardaki uygulamalarınızın ayrıntılarından biraz bahseder misiniz?
Oyun gruplarımız, daha doğrusu anne/baba ve bebek oyun atölyelerimizin temeli, elbette oyun terapisi tekniklerine dayalı, çünkü bu grupları çocuk psikologları yürütüyor. Çocuk merkezli oyun terapisi tekniğinin anne-babalara uygulanan versiyonu olan Filial Oyun Terapisi ve çocukların duyusal gelişimlerine destek olan duyu bütünleme yöntemi, atölyemizin genel çerçevesini, etkinliklerimizi ve kullanılan materyalleri belirlemede yola çıkış noktalarımızdır. Atölyelerimizin temel hedefi; ebeveyn-bebek iletişimini kuvvetlendirmek, ebeveynlere bebeklerinin gelişimlerini oyun yolu ile nasıl destekleyebilecekleri ve bebeklerin/çocukların oyun yolu ile ilettiği mesajların nasıl okunabileceğini keyifli bir ortamda aktarabilmektir. Ancak önemle altını çizmek isteriz ki, 45-50 dakika süren, ebeveyn-bebek (6-18 ay arası) katılımı ile gerçekleşen bu gruplarda terapotik bir müdahale ya da amaç söz konusu değildir. Çocuk psikologlarının sözünü ettiğimiz tekniklerden yola çıkarak hazırlamış oldukları çalışmalar, yine psikologlar eşliğinde oyun ve etkinlikler ile sürer. Ancak elbette kimi zaman destek olunması gereken durumların gözlenmesi ve ailenin bu durum ile ilgili bilgilendirilmesi veya ailenin bir konu hakkında danışması ile bir problemin meydana gelmemesi adına "müdahale edici" değil, "önleyici" nitelikte bir hizmet sunduğumuzu da belirtmek daha doğru olacaktır. Bir terapi yöntemi olarak oyun terapisi; danışanların yaşanan bir problem veya güçlük sebebi ile terapi desteği için başvurduklarında, müdahale/ iyileştirme sürecinde kurumumuz çocuk/ergen ve aile birimi uzmanları tarafından uygulanır.
Hedefe'de çocuklara yönelik başka ne tür çalışmalarınız var?
Baby&Kid&Parent adını verdiğimiz stüdyolarımız var ve bunları 3 temel alan üzerine kurguladık. Bunlardan ilki, daha önce de bahsettiğimiz, psikologların yürüttüğü bebek-ebeveyn oyun gruplarımız. Diğer ikisi de sanat ve İngilizce grupları. Bu 3 alanı, erken dönemdeki çocukların ihtiyaçları ve ebeveynlerin arayışlarını göz önünde bulundurarak seçtik diyebiliriz. Sanat stüdyolarımız kapsamında gerçekleştirmekte olduğumuz ve üzerinde çalıştığımız, yankı uyandıracak projelerimiz var. Çocuk ve sanatın erken yaşta, bilinçli bir şekilde bir araya gelmesinin öneminin farkındayız. Sanat etkinlikleri, çocukların duygusal ve zihinsel gelişimlerinin desteklenmesi adına büyük bir nimet... Sanat stüdyolarımızın içerikleri çocukların gelişimsel özelliklerine göre yapılandırılmış, entelektüel kazanımların haricinde zihinsel, fiziksel ve duygusal hedef kazanımların üzerine temellendirilmiştir. Sanat öğretmenimize her oturumda bir psikolog eşlik eder, çocukların gelişimsel özellikleri ve gelişim seyri ile ilgili ebeveynleri bilgilendirir. İngilizce stüdyolarımızda ise, okulların tüm gün programları için çocuklarının hazır olmadığını düşünen, fakat aynı zamanda da erken yaşta ikinci dil öğrenimi için anaokulu yaşı gelmesini beklemek istemeyen ebeveynler için anadili İngilizce olan eğitmenler eşliğinde çalışmalarımız yürütülür. İngilizce atölyelerimiz tecrübeli ve güler yüzlü eğitmenler eşliğinde hikaye zamanı, müzik ve hareket etkinlikleri, bahçe ve iç mekan oyunları gibi bol hareket ve eğlence içerir. Çünkü erken yaşlarda eğlenerek, yaparak ve yaşayarak öğrenmek en etkili yoldur. İngilizce öğrenimin yanı sıra çocuklar bu süreçte okula uyum sürecini tecrübe eder, okul becerilerini kazanırlar. Bebek ve ebeveyn gruplarımızda ise bebek işaret dili, anne ve bebeklerinin iletişimlerine yeni bir pencere açar. Bebek gruplarımızda, bebeklerin 5 duyularının uyarılmasını sağlayan, gelişimlerini destekleyen oyun ve materyaller kullanılır. Ayrıca ana dilleri İngilizce olan çocuklar da bu programlara katılabilir.
Peki, ebeveynlere yönelik neler yapıyorsunuz?
Ebeveynlere yönelik çokça seminer ve grup çalışmamız mevcut. Kısaca şöyle özetleyebiliriz; sıkça güçlük çekilen konulardan olan tuvalet eğitimi, memeden kesme, 2 yaş krizi, ikiz ebeveyni olmak, bakıcı seçimi gibi ebeveynlere yönelik ve birkaç ay sonra neler yaşanacağı ile ilgili heyecan içinde olan ebeveyn adaylarına yönelik birçok konu hakkında uzmanlar ile 1-2 saatlik seminer ve grup çalışmaları yürütüyoruz. Seminerlerimizi konuların içeriğine bağlı olarak çocuk beslenme uzmanları, çocuk doktorları, çift terapistleri, çocuk psikologları ve ilgili eğitmenler gerçekleştiriyor. Ebeveynler, www.hedefepsikoloji. com isimli internet sitemizdeki etkinlik takvimimizden etkinliklerimizi takip edebilirler.
Hazırlayan: Zuhal EYÜBOĞLU
