Ülkemizde hangi meslekler erken emeklilik avantajı sağlıyor? Bu sorunun cevabı Sabah Memurlar'da...
Doğum ve askerlik borçlanması, kısmi yaştan emeklilik gibi yöntemlerin dışında erken emeklilik imkanı sağlayan bazı meslekler bulunuyor. 'Yıpranma' dediğimiz, kanunun ise Fiili Hizmet Süresi Zammı (FHSZ) diye tarif ettiği bu avantaj, çalışılan sürelere belli oranda gün eklenerek ve işe girişi geriye çekerek emeklilik imkânı sağlıyor.
Yani 1 yılda 12 ay çalışmış birisi 15 ay çalışmış gibi kabul ediliyor ve işe giriş tarihi de 3 ay geri çekiliyor. Bu da normal çalışanlara göre hem daha fazla prim elde etme imkanı veriyor, hem de yaş şartını geri çektiği için erken emekliliği ortaya çıkartıyor.
AĞIR İŞLER İLK SIRADA
Bu sistemi genelde ağır ve yıpratıcı işlerde çalışanlara yönelik bir uygulama olarak görüyoruz. Mesleklerin listesi 5510 sayılı Yasa'nın 40. Maddesi'nde bulunuyor. 15 iş dalında belirlenen mesleklerin bir kısmı özel sektör kolları iken, kamu kurumları da bulunuyor. Eğer yılın tamamını FHSZ kapsamında çalışarak geçirmişseniz o zaman mesleğinize göre hak ettiğiniz süre priminize ekleniyor.
Örnek verirsek; kurşun ve arsenik işinde FHSZ için 90 gün belirleniyor. İşçiler 360 gün bu kapsamda çalıştığında, prim gününe 90 gün daha ekleniyor. Yılın bir bölümünü bu kapsamda çalışmış ama diğer bölümünde kapsama alınmamışsanız o zaman şu formül devreye giriyor: FHSZ kapsamında çalışılan gün sayısı x 90 / 360 = Eklenecek gün sayısı
Örnekle tekrar anlatalım. İşçi eğer yılın yarısını FHSZ kapsamında çalışmış diğer yarısını yıpranma kapsamı dışında çalışmışsa, yukarıdaki formüle göre yıpranma günü; 180 x 90/360 = 45 gün olarak belirleniyor. Böylece bu işçinin 360 günlük primi 45 gün artırılıyor.
SÜRE SINIRI VAR
Yıpranma hesabında her meslek için belirlenen süre sınırları da bulunuyor. Bu süre 5 yılı geçemiyor. Yani ne kadar çalışırsanız çalışın, alabileceğiniz ek süre 5 yıldan fazla olamıyor. Bir istisna bulunuyor. O da Türk Silahlı Kuvvetleri, MİT ve Emniyet mensupları için bu süre 8 yıla kadar çıkıyor. Yaş indiriminden yararlanmak için yeraltındaki işlerde çalışanlar için 1800 gün, diğer sigortalıların ise 3600 gün FHSZ kapsamında çalışmış olmaları gerekiyor. FHSZ kapsamındaki bir sektörde çalışmış olmak yetmiyor. Belirtilen işi yapmak gerekiyor. Yani çimento fabrikasında yönetici sekreteri olarak çalışan birisi yıpranmadan yararlanamıyor. Ya da gazetedeki muhasebe elemanı yıpranma alamıyor.
MESLEKLER HANGİLERİ
Yıpranma payı olan meslekler
1) Kurşun ve arsenik işlerinde çalışanlar 60 - 90 gün.
2) Cam fabrika ve atölyelerinde çalışanlar 60 gün.
3) Cıva üretimi işleri sanayinde çalışanlar 90 gün.
4) Çimento fabrikalarında çalışanlar 60 gün.
5) Kok fabrikalarıyla Termik santrallerde çalışanlar 60 gün.
6) Alüminyum fabrikalarında çalışanlar 60 gün.
7) Demir ve çelik fabrikalarında çalışanlar 90 gün.
8) Döküm fabrikalarında çalışanlar 60 gün.
9) Asit üretimi yapan yerlerde çalışanlar 90 ile 180 gün.
10) Madenlerin yer altında çalışanları 180 gün.
11) Radyoaktif ve doğal ve yapay radyoaktif, radyoiyonizan maddeler
radyoiyonizan maddelerle veya bütün diğer korpüsküler emanasyon kaynakları yapılan işler ile yapılan işlerde çalışanlar 90 gün.
12) Su altında çalışanlar 60 gün.
13) Türk Silâhlı Kuvvetlerinde Subay, yedek subay, astsubay, uzman jandarma, uzman erbaşlar ve sözleşmeli erbaş ve erler 90 gün.
14) Emniyet ve MİT mensupları 90 gün.
15) İtfaiye veya yangın söndürme işlerinde çalışanlar 60 gün.
16) Basın Kartı Yönetmeliği'ne göre çalışan gazeteciler 90 gün.
17) TRT'de Basın Kartı Yönetmeliği'ne göre çalışanlar 90 gün.
18) Türkiye Büyük Millet Meclisi Yasama organı üyeleri ile dışarıdan atanan bakanlar 90 gün fiili hizmet zammı alıyor.
FHSZ nasıl değerlendirilir?
FHSZ, yararlanmaya hak kazanan sigortalılar için 5510 sayılı Kanun'un yürürlük tarihinden sonra kanunda belirtilen işyeri ve/veya işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için;
60 gün eklenecekse (FHSZ kapsamında çalışılan gün sayısı x 60/360),
90 gün eklenecekse (FHSZ kapsamında çalışılan gün sayısı x 0,25),
180 gün eklenecekse (FHSZ kapsamında çalışılan gün sayısı x 0,50),
formülü uygulanarak hesaplanmaktadır.
Yaştan nasıl düşülür?
5510 sayılı Kanun'da öngörülen fiili hizmet süresi zammının yarısı, 3 yılı geçmemek üzere diğer bazı şartları taşımaları halinde kanunda yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen emeklilik yaş hadlerinden indirilmektedir. Ancak, yaş haddi indirimindeki süre sınırı yeraltı işlerinde çalışanlar için uygulanmaz. Sigortalıların farklı fiili hizmet süresi zammına tabi işyerinde çalışması halinde, yaş haddinden indirim yapılması için gerekli olan 3600 günün tespitinde tüm işyerlerinde geçen hizmetler dikkate alınır. Ancak, yapılacak yaş indirimine esas fiili hizmet süresi zammı hesaplanırken, yeraltı işyerlerindeki süreler ile diğerleri ayrı olarak değerlendirilir.
5510 SAYILI YASA
Fiilî hizmet süresi zammı
MADDE 40- (Değişik: 17/4/2008-5754/25 md.)
Aşağıda belirtilen işyerlerinde ve işlerde 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentleri kapsamında çalışan sigortalıların prim ödeme gün sayılarına, bu işyerlerinde ve işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için karşılarında gösterilen gün sayıları, fiilî hizmet süresi zammı olarak eklenir. 360 günden eksik sürelere ait fiilî hizmet süresi zammı, 360 gün için eklenen fiilî hizmet süresi ile orantılı olarak belirlenir. Çalışmanın fiili hizmet süresi zammı kapsamında değerlendirilebilmesi için, tablonun (13) ve (14) numaralı sıralarında belirtilen sigortalılar hariç sigortalının kapsamdaki işyerleri ile birlikte belirtilen işlerde fiilen çalışması ve söz konusu işlerin risklerine maruz kalması şarttır. (Ek cümle: 10/9/2014-6552/42 md.) Tablonun (10) numaralı sırasında belirtilen sigortalıların, fiili hizmet süresi zammından yararlandırılacakları dönem içinde kalan; yıllık ücretli izin, sıhhi izin, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri ile eğitim, kurs, iş öncesi ve sonrası hazırlık sürelerinde fiilen çalışma ve söz konusu işlerin risklerine maruz kalma şartı aranmaz.
Aşağıdaki bentlerden birden fazlasına dahil olanlar için, en yüksek olan bentten fiilî hizmet süresi zammı uygulanır.
