Bazı konular var ki çok zevkli, dünyayı anlamak için birebir.
Goethe'nin Mevlana'dan aldığı şeyler, Faust meselesi!
Fakat tabii biz henüz Celaleddin Rumi'ye fulü baktığımızdan, Mesnevi ile Faust arasındaki irtibattan bihaberiz.
Kaçırıyoruz esas tartışmaları...
Önüme düşen kitap işte bu hadiseyi inceliyor. Derinlemesine, karşılaştırmalı metinlerle anlatıyor. Hem de duru bir zihnin titizliğiyle. Küçük bir kitap ama medeniyetin kıyı köşelerini iyi bilen bir yazarla karşı karşıyayız.
Buraya bir es koyup kitabın 'intibâlar' girişinden kısa kopyalar çekelim:
***
"İçine işlemesini istersen hakkın, Hisset neye hak dediğini Allah'ın:
Ancak saf bir aşkla yanıp tutuşan, Bilinir Rabbü'l-âlemîn tarafından.
(Goethe (West-östlicher Divan) Mevlana Celaleddin Rumi'nin şiiri, Müslümanları hürriyet ve şuur mihrakından koparıp bir sürü, bir kuru kalabalık olarak gütmek isteyen tahammülsüz, katı ve bağnaz insanlara ve onların ideolojilerine karşı çekilmiş bir bilinç kılıcıdır.
Ruhtan, muhtevadan, iç aydınlıktan ve incelikten ziyade şekle, görüntüye, sathîliğe ve basitliğe itibar eden sıradan insanlar yahut bir takım saplantılardan ve ruh körlüğünden kendini kurtaramamış entelektüeller, Mevlânâ'nın şiirini anlamakta zorlanacaklardır.
Öte yandan eskiden beri bir kısım ilâhiyatçı, 'İslâm'da şiir yoktur, caiz değildir' gibi gerekçelerle Mevlânâ'nın iç dünyasından kopup gelen ve köpük köpük dökülen bir şelaleyi andıran şiirlerinden uzak durmaya ve halkı kandırmaya çalışmışlardır.
Bereket versin ki bunlar, Mevlana'nın dindarlığı ve din yorumu karşısında kayda değer bir varlık gösterememişlerdir.
Mevlana'nın şiiri bereketli bir hikmettir; insanın iç dünyasına kıvrılan mistik bir yoldur. Bu itibarla onun mistik şiiri, sadece bir iç aydınlığı yaratmakla kalmaz, bilakis aynı zamanda "Kur'ân'ın yeni bir açılımını ve yorumunu" da mümkün kılar. Daha açık bir ifadeyle onun şiiri yeni bir Kur'ân tefsiridir.
Mevlana Celaleddin Rûmî, şiirlerinde gizli olanı, ifade edilemeyeni, ruhun deruni şarkısını terennüm etmiştir. Tek kelimeyle Mevlânâ gaybın pırıltılı dilidir.
Mevlânâ'nın dehâsı ve büyüklüğü şuradadır:
O, şiiri, musikiyi ve sema'ı vecd ile sentezlemesini bilmiştir. Burada o, şiirle his dünyasını terennüm etmiş; musikiyle ruhu kıvamına getirmiş; semâ' ile de ilâhî birliğe, mutlak vahdete yönlendirmiş ve uçurmuştur. Böylece makamı ve mevkii ne olursa olsun herkese, kendi varoluş ağırlığından kurtulup, mutlak Birliğe, vahdete yaklaşma ve hattâ bu vahdet denizinde bir katre ve nihayet bir inci olma imkânı verilir. Semâ' vecdin tezahürüdür; can'a safadır. Semâ'da ruh arınır; varlık büsbütün şeffaflaşır.
Müslüman edebiyatını çok iyi bilen Annemarie Schimmel'in kanaatine göre, Mevlânâ'nın etkisinin olmadığı Türk ve Fars şiirini düşünmek bile imkânsızdır. 15. yüzyılda yaşamış olan mistik ve romantik şair Molla Cami, Mevlana'ya hayranlığını şöyle ifade etmiştir:
'Ben o âlicenap insanı nasıl anlatayım Peygamber değildi, lâkin kitabı vardı..." Molla Cami'nin burada 'kitap' ile kastettiği Mevlana'nın Mesnevi'sidir; zira tasavvuf ile alâkadar olan insanlar için Mesnevi, Kur'an'dan sonra en çok okunan kitaptır.
"Cami'nin yukarıdaki sözüne telmihen Muhammed İkbal, Batılı üstadı Goethe'yi, Doğulu rehberi Mevlana Celaleddin Rûmî ile Cennette buluşturmaktadır.
İşte İkbal, Goethe'nin Doğu Batı Divanı'na nazire olarak kaleme aldığı muhteşem eseri Peyam-ı Maşrık (Şarktan Haber) kitabında bu iki dehâyı, Mevlana ve Goethe'yi, bir araya getirir. Burada Goethe, Mevlana'ya Faust'undan Şeytan ile Hakîmin Sözleşmesi'ni okur. Bunun üzerine Mevlana, gerçek dostunu tanır ve şöyle buyurur:
'Aşk sırrından herkes haberdar olamaz.
Herkes bu dergâha giremez. Ancak iyi olarak yaratılan ve hilkatin esrarına mahrem olan insan anlayabilir ki: Zekâ ve maharet şeytandan...
Aşk ise âdemden sâdır olur..."
***
Senail Özkan bizce izlenmesi gereken bir yazar. Biyografisini ve diğer eserlerini bir başka yazıya bırakıyoruz. Okudukça, buradan paylaşacağız sizlerle...
MEVLANA VE GOETHE
İnceleme Senail Özkan Ötüken Yayınları 188 s., 20 TL
